समाजका अगाडि कुरा गर्न लजाउने कञ्चनपुरको झलारी पिपलाडी नगरपालिका–१० खल्ला बस्तीकी देवा दमाई सामाजिक कार्यमा अग्रसर हुन थालेकी छन्।
बस्तीमै चार वर्षअघि गठन भएको घटाल मुक्त हलिया समूहमा आबद्ध भएपछि उनी समाजका अगाडि खुलेर कुरा गर्न सक्ने भएकी हुन्।
समूहमा हप्तामा हुने बैठकमा बोल्न सिकेपछि अधिकारका लागि सम्बन्धित निकायमा प्रतिनिधित्व गर्न देवा अगुवा भएर आएकी हुन्।
समूहमै आबद्ध नहुँदा लाजले कुरा गर्न सक्दैनथे उनले भनिन्, “दुःख परे पनि अरुलाई गुहारेर काम गराउनु पथ्र्यो। चुलो चौकामै पूरा दिन बित्थ्यो तर अहिले सबै परिस्थितिको सामना गर्न सक्ने भएको छु।”
समूहमा हुने बैठकले बोल्न सिकाए पछि बस्तीमा खानेपानी, सडक निर्माण र बालबालिकाको छात्रवृत्तिबारे बुझ्न यहाँका महिला अग्रसर हुन थालेका छन्। “स्थानीय निकायबाट पाउने सेवाका लागि समस्या लिएर नगरपालिका कार्यालयमा समेत धाउँदै आएका छौँ” जानकी दमाईंले भनिन्।
बस्तीमा कार्यक्रम लिएर आउने दातृ निकायका कर्मचारीसँग समेत खुलस्त रुपमा कुरा राख्ने गरेकाले ती निकायले सहयोग पनि गर्न थालेका छन्।
पुरुषले मालिकको हलो जोत्नु पर्थ्यो उनले विगत सम्झदै भनिन्, ‘महिलाले मालिकको घरको काम गर्नुपर्थ्यो । मालिकले खान र लगाउनका लागि जे जति दियो त्यसमै सन्तोष गर्नु पर्थ्यो।’
आन्दोलन गरेर मालिकको घरबाट छुटकारा पायौँ। आन्दोलनमा लागेपछि समूहमा आबद्ध भई अधिकार मात्रै पाएका छैनौँ मनुदेवी दमाईंले भनिन्, “घर, जग्गा खरिद गर्नुका साथै स्वरोजगार समेत भएका छौँ।”
“सङ्गठित भएकै कारण हलिया र मालिकबीच विगतमा भएका द्वन्द्व समेत सामाधान भएर समाजमा मिलेर बस्दै आएका छौँ” उनले भनिन्।
समूहकै निर्णयमा बस्तीका निरक्षर महिलालाई अनौपचारिक कक्षामार्फत साक्षर गराई अधिकारका लागि अग्रसर गराउन यहाँ महिलाले महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका छन्।
अधिकारका लागि मात्रै नभएर सामूहिक बचतसङ्कलनबाट आर्थिक रुपमा समेत यहाँका महिला सक्षम भएका छन्। उनीहरुले बचत रकम न्यून ब्याजमा परिचालन गरी सिलाइकटाइ, खुद्रापसल, र घुम्ती पसल राखेर आम्दानी समेत गर्न थालेका छन्। “समूहलाई सहकारीमा परिणत गर्नका लागि प्रक्रिया अगाडि बढाएका छौँ” देवकी दमाईले भनिन्।
सङ्गठित रुपमा अगाडि बढ्दै आएका दलित समुदायका महिलाले गरेको प्रयासले यहाँका १९ मुक्त हलिया परिवार पुनः स्थापित भएका छन्। उनीहरुले बस्तीका विपन्न अवस्थाका ११ घरमा शौचालय पनि निर्माण गरेका छन्।
घर खर्चका लागि भारततर्फ जानेगरेका परिवारलाई गाउँमै स्वरोजगारका लागि उत्प्रेरित गरेपछि अहिले धेरैले यहाँनै अन्य व्यवसाय गरेर आम्दानी गर्न थालेको उल्लेख गर्दै बस्तीका अगुवा बहादुर नेपालीले भन्छन्, “महिलाकै प्रयासमा बस्तीको मुहार फेरिँदै छ।” रासस
