शान्ति सेनामा नेपालले सहभागिता जनाएको ५० वर्ष बढी भइसक्यो। अहिले १२ देशका १३ मिसनमा नेपाली सेना शान्ति सैनिकका रूपमा कार्यरत छन्।
५ हजार ७३ जना नेपाली सैनिक शान्ति सेनामा छन्। तीमध्ये महिला सैनिक भने २ सय २ जनामात्र छन्।
संयुक्त राष्ट्र संघले सन् २०२० सम्म महिला सैनिक ७ प्रतिशत पुर्याउन संयुक्त राष्ट्रसंघीय मिसनमा सैनिक पठाउने देशहरूलाई निर्देशन दिएको छ। अहिले शान्ति मिसनमा रहेका नेपाली महिला सैनिकको संख्या ३.९ प्रतिशत हो।
२०५८ सालमा पहिलो पटक २ जना महिला नेपाली सैनिक शान्ति मिसनमा गएका थिए। त्यसयता १ हजार २ सय ६० जना महिला सैनिक मिसनमा गएका छन्।
राष्ट्र संघको निर्देशनअनुसार महिलाको संख्या बढाउन काम भइरहेको तर तत्कालै त्यो लक्ष्य पूरा गर्न कठिन रहेको नेपाली सेनाले जनाएको छ।
‘संयुक्त राष्ट्र संघले २०२० सम्म मिसनमा ७ प्रतिशत महिला सैनिक हुनपर्छ भनेको छ। सबै राष्ट्रलाई यसमा लक्षित भएर काम गर्नु भनेर निर्देशन पनि दिएको छ। तर नेपाली सेनामा ५ प्रतिशत मात्रै महिला भएकाले हामीलाई समस्या छ,’ सैनिक प्रवक्ता सहायक रथि विज्ञानदेव पाण्डेले सेतोपाटीसँग भने, ‘हामीले मिसनमा महिला सैनिक बढाउँदै गएका छौं।’
राष्ट्र संघले पनि यसका लागि प्रतिवद्ध हुनुपर्छ भनेको पाण्डेले बताए।
नेपालमा मात्रै होइन युरोपियन राष्ट्रहरूमा समेत सेनाको विगतदेखिको संरचनाका कारण राष्ट्रसंघको योजनाअनुसार तत्कालै महिला सैनिक बढाउन कठिन रहेको उनको बुझाइ छ।
‘युरोपियन युनियन राष्ट्रहरूले समेत यसलाई धेरै महत्वकांक्षी भयो भनेका छन्,’ प्रवक्ता पाण्डेले भने,‘पुर्याउन सके त धेरै राम्रो हो तर देशको सेनाको संरचना हेर्दाखेरि यो कठिन छ भनेका छन्। यसलाई पुनर्विचार गर्नुपर्छ कि भनेरसमेत सुझाव आएको छ।’
शान्ति स्थापनामा महिला, पुरूषलाई सँगै लैजाने र काम गर्ने अवसर दिनु पर्ने नीति राष्ट्रसंघले लिएको छ।
काम गर्ने वातावरण भयो भने अरूभन्दा बढी नै क्षमता देखाउन सक्ने र जसले गर्दा महिला सशक्तिकरणमा ठूलो भूमिका खेल्ने भन्दै राष्ट्रसंघले मिसनमा महिला सहभागिता बढाउन आग्रह गरेको हो।
शान्ति स्थापनामा महिलाको सहभागिता कम भएको भनेर राष्ट्रसंघले यस्तो योजना ल्याएको पाण्डेले बताए।
‘हाम्रै महिला अधिकृतहरूले पनि मिसनमा गएर पुरूषभन्दा राम्रो काम गर्न सक्छन् भन्ने उदाहरण दिइसकेका छन्। उनीहरूले आफ्नो क्षमता देखाइसकेका छन्,’ पाण्डेले भने,‘त्यसैले कुनै पनि अवस्थामा महिला सैनिकले अवसर पाए भने अझै बढी गर्न सक्छन्। महिला सहभागिताले शान्ति स्थापनामा हुनसक्ने 'ब्याक फायर' रोक्न पनि सहयोग गर्छ।’
खटिएको देशका सर्वसाधरणसँग सम्बन्ध बढाउन महिला सैनिकले अझै बढी भूमिका खेलेको नेपाली सेनाले पनि अनुभव गरिसकेको छ।
नेपाली सेनाले समुदायमा केन्द्रित रहेर गर्ने स्वास्थ्य क्याम्पलगायत कार्यक्रममा महिला सैनिकहरू प्रभावकारी बनेका छन्।
महिलाहरु पुरूषसँग नबोल्ने परम्परा रहेका देशहरूमा शान्ति सैनिक र जनताको सम्बन्धलाई सहज अनि मिसनलाई अनुशासित र व्यवसायिक बनाउनसमेत महिला सैनिकको महत्वपूर्ण भूमिका रहने पाण्डेले बताए।
