संसारका करोडौं केटाकेटी कमसल खानाबाट प्रभावित भइरहेको युनिसेफले जनाएको छ। र, यो अवस्था ज्यादै चिन्ताजनक भएको युनिसेफले बालबालिका, खाना र पोषणबारे मंगलबार जारी गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ।
विश्व बालबालिकाको अवस्था– २०१९ले पाँच वर्षमुनिका तीनमध्ये कम्तीमा एक बच्चा कम वा अधिक पोषणको शिकार भएको जनाएको छ। अर्थात् २० करोडभन्दा धेरै केटाकेटी।
यस्तै ६ महिनादेखि दुई वर्ष उमेरका तीनमध्ये झन्डै दुई केटाकेटीको शारीरिक-मानसिक विकासका लागि चाहिने खाना खुवाइएको छैन। यसले उनीहरूको विकास, सिकाइ, प्रतिरक्षा प्रणालीमा नकारात्मक प्रभाव पार्ने, संक्रमण बढ्ने र कतिपय अवस्थामा मृत्यु समेत हुने जोखिम छ।
नेपाल पनि संसारको यो अवस्थाबाट धेरै पर छैन। नेपालका पाँच वर्षमुनिका ४३ प्रतिशत केटाकेटी पुड्का, ख्याउटे वा मोटा छन्। त्यसैगरी ६ महिनादेखि दुई वर्षसम्मका करिब ४५ प्रतिशतले मात्र आठ खालका खाना समूहमध्ये कम्तीमा पाँच समूहको खाना खाइरहेका छन्। यो उमेर समूहका अधिकांश बालबालिकाले अन्न र गेडागुडी खाने गरेका छन् भने अण्डा वा माछामासु खानेको संख्या एक तिहाइ मात्र छ।
'पछिल्ला केही दशकमा प्राविधिक, सांस्कृतिक र सामाजिक विकासका बाबजुद हामीले सबभन्दा आधारभूत तथ्यमा ध्यान दिन बिर्सेका छौं। यदि केटाकेटीले कमसल खाना खान्छन् भने उनीहरूको जीवन पनि त्यस्तै हुन्छ,' युनिसेफका कार्यकारी निर्देशक हेनरिएटा फोरले भनिन्।
उनका अनुसार करोडौं बालबालिकासँग राम्रो खानाको छनोट नभएकाले अस्वस्थ खानामा बाँचिरहेका छन्। कुपोषण भनेको बालबालिकाले पर्याप्त मात्रामा खान पाउने मात्र होइन, सही खाना खाने पनि हो।
युनिसेफको प्रतिवेदनअनुसार अहिले पाँच वर्ष मुनिकाहरूमा कम पोषण, नदेखिने भोकमरी र मोटोपना मुख्य समस्या हो। नेपालका ११ लाख केटाकेटी पुड्का र दुई लाख ९० हजार दुब्ला भएको प्रतिवेदनले देखाएको छ। त्यस्तै १३ लाख केटाकेटीमा भिटामिन ए र आइरनजस्ता आवश्यक पोषकतत्व कमी छ र करिब ३६ हजार मोटा छन्।
प्रतिवेदनले बालबालिकाको जीवनको सुरूआती दिनबाटै कमसल खानाको अभ्यास हुने र यसले जोखिम निम्त्याएको चेतावनी दिएको छ। स्तनपानले जीवन जोगाउन सक्ने भए पनि नेपालका ६६ प्रतिशत बच्चालाई मात्र पूर्ण स्तनपान गराइने र नवजात शिशुलाई फर्मुला खुवाउने चलन बढ्दै गएको छ।
६ महिनामा नरम ठोस खानेकुरा खुवाउन थाले पनि गलत छनौट भइरहेको छ। ३८ प्रतिशतले ६ महिनादेखि दुई वर्षसम्म फलफुल–तरकारी खान पाउँदैनन्। अण्डा, माछामासु त झन् एकदमै थोरैले मात्र पाउने प्रतिवेदनले देखाएको छ।
सहरसँगै ग्रामिण क्षेत्रमा पनि तयारी खानेकुरा, अत्यधिक गुलिया पेयपदार्थ र प्रशोधित खानेकुराको खपत बढिरहेको छ। न्यून र मध्यम आय भएका देशका स्कुले किशोरकिशोरीमध्ये ४२ प्रतिशतले दिनमा कम्तीमा एकपटक प्रशोधित गुलियो पेय पदार्थ पिउने तथ्यांक छ। ४६ प्रतिशतले सातामा कम्तीमा एकपटक तयारी खानेकुरा खान्छन्। उच्च आय भएका देशका किशोरकिशोरीमा यो संख्या क्रमशः ६२ प्रतिशत र ४९ प्रतिशत छ।
यसले गर्दा संसारभरकै बालबालिका र किशोरकिशोरीे (५ देखि १९ वर्ष) मा मोटोपन बढिरहेको छ। नेपालका यो उमेर समूहका १३ मध्ये १ जनामा मोटोपन छ। प्रतिवेदनका अनुसार, सबै खालका कुपोषणको सबैभन्दा ठूलो भार गरिब र सीमान्तकृत समुदायमा छ।
सबै खालका कुपोषणको बढ्दो संकट सम्बोधन गर्न युनिसेफले सरकार, निजी क्षेत्र, दातृ निकाय, अभिभावक, परिवार र व्यापारिक समुदायलाई केही उपाय सुझाएको छ।
– पोषण शिक्षा सुधार गर्ने र कानुन प्रयोग गरी परिवार, बालबालिका र किशोरकिशोरीलाई पोषिलो खानाको माग गर्न सशक्त बनाउने।
– स्वस्थ, उपयुक्त र पहुँच गर्न सकिने खाना प्रोत्साहन गर्दै उत्पादक र आपूर्तिकर्तालाई बालबालिकाको हितमा काम गर्न लगाउने।
– सही र बुझ्न सजिलो हुने लेबल प्रयोग गर्ने र अस्वस्थकर खानेकुराको बजारीकरणमा कडा नियन्त्रण गर्ने।
'हामीले स्वस्थ खानेकुराको लडाइँको धरातल गुमाउँदैछौं,' युनिसेफका कार्यकारी फोरले भनिन्, 'यो हामीले मात्र जित्न सक्ने लडाइँ होइन। अस्वस्थ खानाको मूल कारण सम्बोधन गर्न सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समुदायले बालपोषणलाई प्राथमिकतामा राखेर सहकार्य गर्न जरूरी छ।'
.jpg)
