विश्वकीर्तिमानी आरोही कामिरिता शेर्पा पहिलो पटक सगरमाथा चढ्दा २४ वर्षका थिए। त्यति बेला उनले सगरमाथा बेस क्याम्पमै हिउँ पगालेर पानी खाएका थिए।
अहिले उनी ५१ वर्षका लागे।
गत वैशाखमा २५ औं पटक सगरमाथाको स्वरूप फेरिएको देखे। अहिले सगरमाथा बेसक्याम्पमा मात्र होइन, क्याम्प २ मा पनि खोला जस्तो पानी बगिरहेको देखे।
त्यहीँ बगेको पानी आफूले खाएको कामिरिताले बताए।
‘अहिले त हिमनदी बनेका छन्, हिउँ पग्लेर खोला जस्तो बग्छ,’ उनले भने, ‘आधा हिमाल त कालापत्थर भइसके, आधा भागसम्म रक माउण्टेन चढेजस्तो हुन्छ।’
हिमालमा हिउँ घटिरहेको उनले आरोहणपिच्छे देखेका छन्। अघिल्लो पटक जाँदा जमिरहेको हिउँ अर्को वर्षको त्यही सिजनमा पग्लेर बगिरहेको उनले देखेका छन्।
हिमाल तीव्र गतिमा पग्लिरहँदा शेर्पा पनि पलायन भइरहेको कामिरिताले बताए।
हिउँ पग्लेर नभई पर्वतारोहणमा सरकारको उदासीपनले शेर्पा विदेश पलायन हुन परेको उनको निष्कर्ष छ।
आफूभन्दा पछाडि आरोहणमा लागेका युवाहरू पनि विदेश पलायन भएको कामिरिताले देखेका छन्। तर उनलाई नेपालमै केही गर्न सकिन्छ भन्ने आशा अहिले पनि लाग्छ। त्यहीँ भएर अमेरिकादेखि युरोपियन देशहरू पुगिसकेका कामिरिता देशमै फर्कन्छन्।
‘नेपालमा हिमाल छ, यहींँ आरोहण गर्न सकिन्छ,’ कामिरिताले भने, सरकारले अलिकति बुझिदियो भने संसारमै सबैभन्दा धेरै हिमाली गतिविधि नेपालमै गर्न सकिन्छ।’
सर्वोच्च शिखर सगरमाथा २५ पटक आरोहण गरेर कामिरिताले सबैभन्दा धेरै पटक सगरमाथा चढ्ने आरोहीको कीर्तिमान राखेका छन्।
उनले विश्वकै खतरनाक ठानिएको पाकिस्तानको माउन्ट केटु, तिब्बतको छोयु हिमाल ८ पटक, मनास्लु ३ पटक र ल्होत्से हिमाल एक पटक आरोहण गरिसके।
सगरमाथासहित ८ हजार मिटरभन्दा अग्ला ५ वटा हिमाल ३८ पटक आरोहण गरेर कामिरिताले अर्को पनि कीर्तिमानी राखेका छन्। गिनिज बुक अफ वर्ल्ड रेकर्डले उनलाई यसको प्रमाणपत्र दिएको छ। विश्व कीर्तिमानी आरोही भएकाले पनि नेपालमै बसेर आरोहणको क्षेत्रमा काम गर्न मन लागेको उनले बताए। तर कुनै पनि सरकारले उनलाई साथ दिएको छैन।
कामिरिताले शनिबार पोखरामा पर्यटनमन्त्री प्रेमबहादुर आलेलाई पनि त्यही कुरा बताए।
अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतीय दिवसका अवसरमा पोखरास्थित अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतीय संग्राहालयमा आयोजित कार्यक्रमा उनीहरूको भेट भएको थियो।
‘नेपाल भन्ने वित्तिकै सगरमाथा र शेर्पा भनेर चिन्छन्, धेरै शेर्पा विदेश पलायन भइसके, मलाई पनि बोलाएका छन्,’ उनले भने, ‘नेपालमै बसेर काम गर्नुपर्छ भनेर बसेको छु।’
तर नेपालमा पर्वतीय क्षेत्रमा भविश्य नदेखिएको उनले बताए ।
यसअघि धेरै जना पर्यटनमन्त्रीलाई पर्वतीय क्षेत्रमा लागेका शेर्पाका समस्या र गर्न सकिने कामका बारेमा बताइसकेका छन्। तर आफूले गरेको ‘गुनासो’ कोही मन्त्रीले नसुनेको कामिरिताले बताए।
अहिले नेपाल पर्वतारोहण संघले मनाङमा एउटा पर्वतारोहण तालिम केन्द्र सञ्चाचालन गरेको छ। यस्तै तालिम केन्द्र संखुवासभा, दोलखालगायत हिमाली जिल्लामा खोल्नुपर्ने उनको चाहना छ।
नेपाली शेर्पा र आरोहीलाई मात्र होइन, विदेशीलाई पनि यस्ता तालिम केन्द्रहरूले आकर्षित गर्नसक्ने उनले बताए। देशमै रहेका अनुभवी शेर्पाले तालिम दिनसक्ने उनको भनाइ छ। यस्तै, नेपालका हिमाली क्षेत्रमा विभिन्न प्रकारका साहसिक गतिविधि सञ्चालन गर्ने, पर्वतारोहणलाई पनि खेलकुदमै समेटेर सरकारले योजना दिनुपर्ने उनको माग छ।
हिमाल आरोहणमा गएका शेर्पाको दुर्घटनामा परेर मृत्यु हुँदा जीवन विमाको रकम निकै काम भएको उनले अनुभव गरेका छन्। सरकारले आरोहणमा गएका शेर्पाको १५ लाख रूपैयाँको दुर्घटना बिमा गरेको उनले बताए। यसलाई बढाएर एक करोड पुर्याउनुपर्ने उनको प्रस्ताव छ।
यस्तै, आरोहणमा मृत्यु भएका व्यक्तिका सन्तान पढाउन सरकारले छात्रवृत्ति दिनुपर्ने उनले माग राखे।
‘हिमाल चढ्दा मरियो भने परिवारको विचल्ली हुन्छ, बालबच्चाको शिक्षा दिक्षा कसले दिन्छ?’ उनले भने, ‘सरकारले यतातिर हेर्नुपर्छ, म मन्त्रीलाई अनुरोध गर्छु।’
यति कुरा सरकारले बुझिदिए पर्वतारोहण छाडेर शेर्पाहरू विदेश नजाने उनले दाबी गरे। विदेशमा पनि पर्वतारोहणकै क्षेत्रमा काम गर्न शेर्पाहरू पलायन भएको उनको भनाइ छ।
‘विदेशमा गएर जे काम गर्नुपर्ने हो, त्यहीँ काम नेपालमा गरौं, पर्यटक पनि आउँछ, सरकारलाई फाइदा हुन्छ भनेको हो,’ उनले भने, ‘धेरैजना मन्त्रीलाई भनिसकेँ, अहिले पनि हुन्छ जस्तो लाग्दैन ।’
सरकारको बेवास्ताकै कारण अबका १०/१५ वर्षमा हिमाल चढाउन शेर्पाको अभाव हुने उनको आँकलन छ। पहिले पहिले पढ्न नपाएका शेर्पाले जीवनयापनका लागि आरोहणमा लागेका थिए। अहिले धेरैजसोले पढ्न पाएका छन्। आरोहणमा लागेकालाई पनि विदेशतिर पर्वतारोहण सम्बन्धी काम गर्न राम्रो अफर पाउने गरेका छन्।
नेपालमा उनीहरूको ख्याल नगर्ने हो भने अबका शेर्पा पर्वतारोहणमा नलाग्ने र लागेका थोरै मानिस पनि विदेश पलायन हुने उनले बताए।
अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतीय संग्राहालयको प्रांगण । तस्बिरः युवराज श्रेष्ठ/सेतोपाटीआरोहणका लागि भने नेपाल नै आउनुपर्छ। किनकि, सर्वोच्च शिखर सगरमाथासहित ५ वटा ८ हजार मिटर अग्ला हिमाल नेपालमै छन्। नेपालमा आरोहणमा बसेका शेर्पाको संख्या कम हुँदा मुल्य बढ्ने कामरिताले बताए ।
‘हिमाल आरोहण गर्ने पर्यटकको संख्या बढ्दैछ, तर शेर्पाको संख्या घटिराखेको छ,’ उनले भने, ‘यस्तै स्थिति रहिरहने हो भने शेर्पा पाउनै मुश्किल पर्छ।’
पर्वतारोहण सम्बन्धी एउटा कोर्स गर्न अहिले कम्तिमा ४, ५ लाख लाग्ने गरेको उनको भनाई छ। अन्तर्राष्ट्रियस्तरको पर्वतारोहण गाइड बन्न ७० लाख बढी खर्च गरेर ४, ५ वर्ष लामो तालिम लिनुपर्ने अवस्था रहेको कामरिताले बताए।
यी तालिम पनि नेपालमा नभई विदेशका सानातिना हिमालमा भइरहेका छन्। यस्ता तालिम नेपालमा चलाउन सके आफू जस्तै धेरै शेर्पाले स्वदेशमै काम पनि पाउने र हिमाल चढ्न चाहनेलाई नेपालमै तालिम दिने व्यवस्था गर्दा सरकारलाई पनि फाइदा पुग्ने उनले बताए। यसका लागि सरकारले स्कुल खोलिदिनुपर्ने उनको माग छ।
नेपालमा १२ महिना पर्वतीय गतिविधि संचालन गर्न सकिने भन्दै सिजन र अफ सिजन भन्नु नै गलत भएको कामरिताले बताए। जुनसुकै सिजनमा पनि नेपालमा पर्वतारोहण सम्बन्धी काम गर्न सकिने भन्दै उनले सरकारले हिमालको सदुपयोग नै गर्न नसकेको बताए।
नेपाल पर्वतारोहण संघले २७ वटा र सरकारले ७ हजार मिटर भन्दा अग्लो हिमालको रोयल्टी उठाउँछ। त्यसको १० प्रतिशत रकम शेर्पाका लागि कल्याणकारी कोष हुनुपर्ने उनले बताए।
‘सरकारले हामीलाई अवमूल्यन गरेको कुरा विदेशी आरोहीले पनि भन्छन्,’ कामिरिताले भने, ‘सरकारले यति धेरै रोयल्टी लिएर पनि शेर्पाका लागि केही नगरेको रैछ, कति सस्तो शेर्पा भनेर विदेशीले पनि भन्छन्।’
अर्का आरोही पूर्णिमा श्रेष्ठले पनि सरकारले आरोहणका क्षेत्रमा काम गर्न बाँकी रहेको बताइन्। सरकारले लिने गरेको हिमाल आरोहण रोयल्टीबाट शेर्पालाई १० प्रतिशत रकम दिनुपर्ने उनले बताइन्।
‘अक्सिजन बिना हिमाल आरोहण गर्न सकिन्छ तर शेर्पा बिना सकिन्न, श्रेष्ठले भनिन्, ‘शेर्पालाई उत्साही पार्न पनि रोयल्टीको १० प्रतिशत रकम दिनुपर्छ।’
पर्वतारोहणको लाभ स्थानीय समुदायले पनि पाउनुपर्ने श्रेष्ठको भनाई छ। अन्नपूर्ण र धौलागिरी हिमाल आरोहणमा जाँदा बाटो नै नभएको उनले बताइन्। म्याग्दीतर्फबाट गत वर्ष उनले अन्नपूर्ण प्रथम आरोहण गरेकी थिइन्। ‘अन्नपूर्ण र धौलागिरी चढ्न जाँदा बाटो नै थिएन, सबैजना हेलिकप्टरबाट आउने जाने भयो,’ उनले भनिन्, ‘कम्तिमा बाटो बनाइदियो भने हिँडेर जान्छन्, स्थानीय गाउँलेले पनि फाइदा पाउँछन् ।’
१८ औं अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतीय दिवसमा बोल्दै पर्यटनमन्त्री प्रेमबहादुर आले । तस्बिरः युवराज श्रेष्ठ/सेतोपाटी।पर्यटनमन्त्री आलेले भने यी दुई पर्वतारोहीका कुरा राम्रोसँग सुनेनन्। उनले आफू बोल्दा उनीहरूका गुनासाका बारेमा केही बोलेनन्। बरू पोखराका मन्दिरलाई पैसा दिएकोदेखि अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका बारेमा बोल्न भ्याए।
मञ्चबाट सोफामा बस्न पुगेपछि फेरि माइक मागेर उनले पर्वतारोहीले माग गरेको रोयल्टीको १० प्रतिशत शेर्पा कल्याणकारी कोष बनाउन पहल गर्ने जवाफ दिए।
नेपाल पर्वतारोहण संघका अध्यक्ष सन्तविर लामाले राजनीति बरालिँदा संघको दु:ख पाएको बताए। पर्वतारोहण क्षेत्रका समस्या समाधान गर्न पटक पटक सरकारका मन्त्रीलाई आग्रह गरे पनि समाधान नभएको उनको भनाई छ।
हिमाल आरोहणमा जाँदा मृत्यु भएका गाइडको दुर्घटना विमा बढाउनेदेखि पर्वतारोहण सम्बन्धी अन्य गतिविधि सञ्चालन गर्न सरकारले चासो नदिएको उनले बताए।
सरकारले चाहने हो भने पर्वतारोहणका क्षेत्रमा संसारमा हुन नसक्ने काम नेपालमा सम्भव हुने आरोही कामिरिताको विश्वास छ। यसका लागि नेपालमा हिमालय श्रृङ्खला मात्र नभई विश्वमै हिमाल आरोहण गाइडका रूपमा प्रख्यात शेर्पा पनि छन्। पर्वतारोहणमा सरकारले चासो दियो भने शेर्पाको विदेश पलायन रोकिने उनको भनाई छ।
