गत जेठमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली बेलायत भ्रमणमा गए।
भ्रमणका क्रममा बेलायती प्रसारण संस्था (बिबिसी) टेलिभिजनलाई अन्तर्वार्ता दिए। उनले त्यहाँ सामना गरेको एउटा प्रश्न पछिसम्म पनि चर्चा भयो त्यो प्रश्न २०१९ को बसन्त ऋतुमा सगरमाथामा भएको भीडभाड र केही आरोहीको मृत्युबारे थियो।
त्यसअघि नै नेपाल सरकारले व्यवस्थापन गर्न नसक्दा सगरमाथामा ट्राफिक जाम भएको र त्यही कारण आरोहीको ज्यान गएको समाचार अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा आइरहेका थिए।
वर्षको बसन्त ऋतुमा इतिहासमै सबैभन्दा धेरै आरोही सगरमाथाको चुचुरोमा पुगेका थिए। एकैदिनमा धेरै सफल आरोहण भएको इतिहास पनि यही वर्ष बनेको छ।
यो सिजनमा कूल ६४४ जनाले सफल आरोहण गरेका थिए। यसपालि सगरमाथा चढ्दा/ओर्लंदा १५ आरोहीको मृत्यु भयो भने २ जना अझै बेपत्ता छन्।
हिमाल र आरोहणका बारेमा उठेका प्रश्नको वास्तविकता, समाधानका उपायसहितको प्रतिवेदन दिन संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका सहसचिव घनश्याम उपाध्यायको संयोजकत्वमा सरकारले समिति बनायो। उक्त समितिले बुधबार आफ्नो प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ।
समितिको प्रतिवेदनले सगरमाथामा जाम भएको कुरालाई अस्वीकार गरेको छ।
संयोजक उपाध्यायले यसलाई जाम होइन लामको संज्ञा दिए।
समितिले सगरमाथामा देखिएको आरोहीको भीड सरकारको व्यवस्थापकीय कमजोरी तथा नीतिगत व्यवस्थाका कारण नभई आकस्मिक रूपमा विकसित भएको मौसमी कारण भएको ठहर गरेको छ।
मे महिनाको दोस्रो सातासम्म चुचुरोमा डोरी टाँगेर आरोहण सुरू भइसक्ने विगतको प्रचलनलाई आधार मानेरै पर्यटन विभागले क्षमताअनुसार नै अनुमति दिएको तर मौसममा फानी आँधी प्रभाव परी उल्टो अवस्था आएको समितिको छ।
‘२०१९ मे ९ र १० मा मौसम खुला रहेको भए पनि फानी नामको आँधीको प्रभावले डोरी टाँग्ने कार्य प्रभावित भयो। उक्त आँधीका कारण डोरी टाँग्ने कार्यका लागि क्याम्प २ मा पुगेको समूहले काम स्थगित गर्नु पर्यो, डोरी टाँग्ने कार्यका साथै आरोही बस्नका लागि बनाइएका करिब १९ वटा टेन्ट उडाएको र उक्त स्थानसम्म पुगेका आरोही बस्न नसकी आधार शिविर नै फर्कनुपरेको अवस्था रहेको पाइयो,' प्रतिवेदनमा लेखिएको छ।
उक्त समयमा पर्यटन विभागले तत्काल हिमाल नजान र गएको भए सुरक्षित हुन सूचित गराएको थियो। वातावरणीय अवस्था अस्थिर हुँदा आरोहणको योजना बनाएर पुगेकाहरू पनि लामो समय पर्खाइमा बसे।
‘१४ मेमा वातावरण सहज भएपछि डोरी टाँग्ने टोली चुचुरोमा पुगेको थियो। त्यसपछि १५ र १५ मेमा क्रमश: ३१ र ८४ जनाले सफल आरोहण गरेका थिए। त्यसपछिका चारदिनसम्म प्रतिकुल भएको मौसम एकै पटक मे २१ मा खुल्यो। त्यसदिन आरोहीहरू आरोहणको योजनामा गए पनि मौसमको सही पूर्वानुमान नहुँदा क्याम्प ४ र साउथ कोलमा गएर बसे। उनीहरूले आरोहणको मिति २२ मेमा सारे। तर तलबाट २२ मे मै आरोहण गर्ने भनेर गएकाहरू पनि त्यो दिन त्यहीँ पुगे। यही कारण २२ मे मा एकैदिन २२३ जनाले आरोहण गरे,’ समितिका संयोजक उपाध्यायले भने, ‘सञ्चारमाध्यममा भनिए जसरी सगरमाथाका लागि आरोहणको अनुमति अधिक भएको, उक्त अधिक अनुमतिपत्रका कारण ट्राफिक जाम भएको र सोही कारणले आरोहीको मृत्यु भएको विषय तथ्यले पुष्टि गर्न सक्ने देखिन्न।’
क्षमता भन्दा बढी अनुमतिका कारण चुचुरोमा जाम भएको र त्यही कारण मृत्यु भएको कुरामा सहमत नभएको समितिले आरोहीको मृत्युको कारणका रूपमा उच्च स्थानमा लामो समयको पर्खाइ र त्यसका कारण उत्पन्न कमजोरीलाई देखाएको छ।
‘मौसममा देखिएको परिवर्तनले सगरमाथाको मौसम पनि प्रभावित भयो। यसले आरोहीको कार्यान्वयनमा रहेको योजना उच्च उचाइमा पुगेर पर्ख र हेरको अवस्थामा भयो। लामो समय उच्च उचाइमा बस्दा कमजोर भएको शरीर र हाइ अल्टिच्युड सिकनेसको कारणबाटै मे २३ का दिन ३ जना आरोहीले आफ्नो ज्यान गुमाए। धेरै ट्राफिककै कारण ज्यान गएको भन्ने तर्कलाई खासै आरोही नभएका दिनमा भएका मृत्युले पनि पुष्टि गर्छन्। जस्तै मे २४ र २५ मा समेत १/१ आरोहीको मृत्य भएको छ,’ संयोजक उपाध्यायले भने।
यसअघि चुचुरोमा देखिएको भीडको मुख्य कारण सरकारी व्यवस्थापन भएको विभिन्न पक्षले आरोप लगाएका छन्।
सरकारले प्रत्येक आरोहण दलमा एकजना सरकारी सम्पर्क अधिकृत खटाउने गरेको छ। तर यसरी खटाउने अधिकृत खटाएको ठाउँमा नगई सेवा सुविधा लिने प्रवृत्ति बढेका कारण पनि आधार सर्वोच्च शिखरमा विकृति मौलाएको उनीहरूको तर्क छ।
समितिले यसमा भने कमजोरी भेटिएको बताएको छ।
सन् २०१९ को वसन्त ऋतुमा सगरमाथा हिमालका लागि ३७ जना खटिएकोमा सगरमाथामै जम्मा २२ जनामात्र पुगेको पाइएको संयोजक उपाध्यायले जानकारी दिए।
यसरी खटिई जाने सम्पर्क अधिकृत सेवा सुविधाप्रति सचेत हुने र काम नगरी सरकारी तलब पनि पाउने र दलका तर्फबाट एजेन्सीबाट भत्ता पनि बुझ्न पाउने भए पनि कतै पनि काम नगर्ने पाइएको उनको भनाइ छ।
यसरी काममा नजाने अधिकृतलाई अबदेखि कालोसूचीमा राख्ने संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री योगेश भट्टराईले घोषणा गरेका छन्।
प्रतिवेदन सार्वजनिक कार्यक्रममा बोल्दै भट्टराईले विगतदेखिकै सूची निकालेर यसरी बिनाकारण अनुपस्थित हुनेलाई अबदेखि जान नपाउने व्यवस्था गरिने उनको भनाइ छ।
