जेनजी आन्दोलनको दोस्रो दिन भदौ २४ गते भएका विध्वंशात्मक घटनामा सरकारी कार्यालय र व्यावसायिक प्रतिष्ठानसँगै केही शैक्षिक संस्था पनि आक्रमणकारीहरूको निसानामा परेका थिए।
त्यसैमध्ये एक हो, युलेन्स स्कुल।
त्यस दिन आक्रमणकारीले काठमाडौंको बाँसबारी, ललितपुरको खुमलटार र काभ्रेको नालास्थित युलेन्स स्कुलका भौतिक संरचनालाई आगजनी र तोडफोडको सिकार बनाएका थिए।
खुमलटारका पाँचवटा भवन, बाँसबारीका तीनवटा भवन र नालास्थित विद्यालयको आउटडोर लर्निङ सेन्टर ध्वस्त पारिएको थियो। विद्यालयका गाडीदेखि एसी, कम्प्युटर, फ्रिज, स्मार्ट बोर्ड, फर्निचर जलाइएका थिए, या लुटिएका थिए। विद्यार्थीको रेकर्ड पनि आगो झोसेर खरानी पारिएको थियो।
एक अर्ब २५ करोड रूपैयाँ बराबर क्षति भएको उक्त घटनापछि युलेन्सले आफ्ना विद्यार्थीको पढाइलाई भौतिक कक्षाबाट अनलाइनतिर सारेको थियो।
अहिले त्यो घटना भएको लगभग साढ दुई महिना बितिसकेको छ। के युलेन्सका विद्यार्थी अझै पनि अनलाइनबाटै पढ्दै छन्, या कक्षाकोठामा हाजिर हुन थालिसके?
आगोले नष्ट भएका विद्यालय भवन अहिले पनि खरानी नै छन् कि पुनर्निर्माण सुरू भइसक्यो? सुरू भइसकेको भए अब कति समय लाग्ला, युलेन्सलाई पुरानै अवस्थामा फर्कन?
भदौ २४ को ध्वंसात्मक घटनापछि युलेन्सले कसरी आफूलाई खरानीबाट पुनर्जीवित गरिरहेको छ?
यिनै विषयमा अपडेट लिन हामीले युलेन्स स्कुलका संस्थापक अध्यक्ष सोम पनेरूसँग शुक्रबार कुराकानी गर्यौं।
उनले विध्वंशको सिकार भएका स्कुलका भौतिक संरचना पुनर्निर्माणको काम द्रुत गतिमा अघि बढिरहेको बताए।
भदौ २४ पछि अनलाइन कक्षा मात्र सञ्चालन गरिएकामा पछिल्लो समय अनलाइन कक्षा बन्द गरेर सबै तहका विद्यार्थीलाई कक्षाकोठामै पढाउन सुरू भइसकेको जानकारी पनि उनले दिए।
आक्रमणकारीले एकसाथ तीन ठाउँका संरचनामा धावा बोलेकामा सबभन्दा ठूलो क्षति ललितपुरको खुमलटारमा भएको थियो। त्यहाँ जलाइएका भवनमध्ये दुइटाको पुनर्निर्माण लगभग अन्तिम चरणमा पुगेको छ। आगोले कम क्षति पुर्याएको एउटा भवन एक महिनाभित्रै पूर्ण सञ्चालनमा आउने पनेरूले बताए।
आगोले धेरै क्षति पुर्याएको दोस्रो भवन पनि बढीमा तीन महिनाभित्र पूर्ण सञ्चालनमा ल्याउने गरी काम भइरहेको उनले जनकारी दिए।
खुमलटारमा सबभन्दा बढी आगजनी गरिएको 'सुरेशराज भवन' मा भने अहिलेसम्म पुनर्निर्माण सुरू भएको छैन।
'यो भवनमा त हामीले काम सुरू गर्न पनि सकेका छैनौं,' उनले भने, 'क्षति यति ठूलो छ, पूरै घर भत्काएर तलैदेखि नयाँ नबनाई सुख छैन।'
'बाँकी भवनमा यो शैक्षिक सत्रभित्रै काम सम्पन्न गरेर पूर्ण सञ्चालनमा ल्याउने उद्देश्य छ,' उनले अगाडि भने, 'विद्यार्थीहरूले यो वर्षको अन्तिम परीक्षा आफ्नै भवनबाट दिन पाऊन् भन्ने हिसाबले हामी काम गरिरहेका छौं। अर्को शैक्षिक सत्रको पढाइ त निश्चित रूपमा आफ्नै भवनबाट सञ्चालन हुनेछ।'
पनेरूसँग हामीले कुन कुन कक्षाका विद्यार्थी कसरी पढिरहेका छन् भन्ने पनि सोधेका थियौं।
उनका अनुसार कक्षा १ देखि १० सम्मका विद्यार्थीका लागि खुमलटारकै एउटा कलेज भवन भाडामा लिएर भौतिक कक्षा सञ्चालन गरिएको छ।
कक्षा १० पछिका विद्यार्थीका हकमा 'आइबी' पाठ्यक्रम अनुसारको पढाइ पाटनको अर्को कलेज भवन भाडामा लिएर सञ्चालन भइरहेको छ।
त्यस्तै, नेपाली पाठ्यक्रम अनुसारको 'प्लस-टू' पढाइ भने खुमलटारको आफ्नै घरमा सुरू गरिएको छ।
'खुमलटारको आफ्नै घरमा सानो क्षेत्र पुनर्निर्माण गरेर प्लस-टूका विद्यार्थी पढाइरहेका छौं। त्यसबाहेक कक्षा १ देखि १० र आइबीका विद्यार्थी भाडाको घरमा पढ्दै छन्,' पनेरूले भने।
'सबै विद्यार्थीलाई आफ्नै घर र आफ्नै कक्षाकोठामा पढ्न पाए हुन्थ्यो भन्ने छ। हामी पनि त्यही चाहन्छौं,' उनले भने, 'त्यसका लागि जतिसक्दो छिटो काम गरिरहेका छौं।'
उता बुढानिलकण्ठमा रहेको युलेन्स भवन भने ७५ प्रतिशतभन्दा बढी पुनर्निर्माण भइसकेको र बाँकी काम डेढ महिनाभित्रै सकिने उनले जानकारी दिए।
यहाँ कक्षा १ देखि १० सम्म पढाइ हुन्छ। सबै तहका विद्यार्थी आफ्नै कक्षाकोठामा पढ्न थालिसकेका छन्।
'आगोको खरानीबाट ब्युँतिन हामीलाई गाह्रो भयो। सुरू सुरूमा त अब के होला, कसो होला भन्ने डर पनि थियो। विद्यार्थीहरूको सुरक्षालाई लिएर हामी सबभन्दा बढी चिन्तित थियौं। बिस्तारै विद्यार्थी, अभिभावक र शुभेच्छुकहरूको साथ र सहयोग पाउँदै गएपछि पुनर्निर्माणको काम छिट्टै सुरू गर्न सक्यौं,' युलेन्सका संस्थापक अध्यक्ष पनेरूले भने।
युलेन्सलाई निसाना बनाउनुको मुख्य कारण नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवाकी पत्नी तथा पूर्वपरराष्ट्र मन्त्री आरजु राणा देउवाको लगानी छ भन्ने भ्रम हो।
आममान्छेमा ध्रुवसत्यको हदसम्म फैलिएको यो भ्रममा कुनै सत्यता छैन।
यो खासमा नाफा नकमाउने कम्पनीका रूपमा खुलेको स्कुल हो। यसरी खुलेको कम्पनीमा कसैको व्यक्तिगत लगानी हुँदैन। कोही सेयरधनी हुँदैन। त्यसैले यो स्कुलको मालिक कोही छैन र यसको नाफा पनि कसैले लैजान पाउँदैन।
अर्को कुरा, यो स्कुलले धनीका केटाकेटी मात्र पढाउँदैन। बरू धनीहरूसँग धेरै शुल्क लिएर त्यही पैसाबाट सयौं गरिब विद्यार्थीलाई नि:शुल्क पढाउँछ। जे–जति कमाइ हुन्छ, स्कुलमै लगानी गर्छ। विद्यार्थीको पठनपाठनमै खर्च गर्छ।
सम्पन्न र विपन्न दुवै परिवारका विद्यार्थीलाई एकै कक्षामा राखेर विश्वस्तरीय शिक्षा दिन्छ। यो नेपालमा खुलेका सबभन्दा गुणस्तरीय स्कुलमध्ये एक हो।
यति मात्र होइन, नाफा वितरण नगर्ने उद्देश्यले खोलिएको यो स्कुल भविष्यमा बन्द भए यसको स्वामित्वमा रहेको सबै सम्पत्ति राज्यकै हुन्छ।
अब हामी युलेन्सको स्थापना कसरी भयो, त्यसको चर्चा गरौं।
मिरियम युलेन्स (दायाँ) र उनका श्रीमान गाई युलेन्स।
करिब १५ सय विद्यार्थी पढ्ने युलेन्स स्कुलको स्थापना बेल्जियन नागरिक मिरियम युलेन्स र उनका श्रीमान गाई युलेन्सले गरेका हुन्।
यसको सुरूआत सन् नब्बे दशकको प्रारम्भबाट हुन्छ, जति बेला मिरियम युलेन्स पहिलो पटक नेपाल आएकी थिइन्।
यहाँको बसाइले उनको मन पनि यतै बस्यो। अरू धेरै पर्यटक यहाँका मनोरम दृश्यले लोभिन्छन्, मिरियमलाई भने यहाँका मानिसको आत्मीयता र सहृदयताले लोभ्यायो।
त्योभन्दा ठूलो कुरा त, उनी ती हजारौं नानीबाबुको अवस्था देखेर पग्लिइन्, जो विभिन्न कारणले दरिद्रताको मार खेपिरहेका थिए र पढ्ने अवसरबाट वञ्चित थिए।
उनले त्यस्ता नानीबाबुको भविष्य सपार्न र उनीहरूको जीवनमा थोरै भए पनि खुसी छर्न 'ह्याप्पी होम' नामको बालगृह सञ्चालन गरिन्।
बालगृह त खोलिन्, तर नेपालमै बसेर त्यसको दैनिक व्यवस्थापन सम्हाल्न मिरियमसँग समय थिएन। उनी निकै कम समय नेपालमा बस्थिन्। त्यही भएर बालगृहको व्यवस्थापन सम्हाल्न उनी सक्षम व्यक्तिको खोजीमा लागिन्।
त्यसै क्रममा उनको भेट भयो, सोम पनेरूसँग।
गोरखाको ग्रामीण परिवारमा जन्मिएका सोम अमेरिकी नागरिक तथा प्रख्यात समाजसेवी ओल्गा मुर्रेले खोलेको 'नेपाल युथ फाउन्डेसन' मा आबद्ध थिए। त्यही संस्थामार्फत उनी विभिन्न सामाजिक काममा संलग्न रहँदै आएका थिए। खासगरी गरिबीका कारण पढ्न नपाएका बालबालिकालाई छात्रवृत्ति दिने अभियानमा उनी समर्पित थिए।
सोमको कामसँग आफ्नो आवश्यकता मिलेपछि मिरियम युलेन्स सोध्दै, खोज्दै उनको सम्पर्कमा पुगिन्।
र, ह्याप्पी होमको व्यवस्थापन हेरिदिन प्रस्ताव राखिन्।
यहीँबाट मिरियम युलेन्स र सोम पनेरूको सहकार्य अघि बढ्यो। यो सन् १९९६ को कुरा हो।
यहाँबाट कथाले नयाँ मोड लिन्छ। मिरियमकै माध्यमबाट उनका श्रीमान गाई युलेन्ससँग सोमको सम्बन्ध गाँसिन्छ।
विश्वस्तरीय कला संकलक र व्यवसायीको परिचय बनाएका गाई युलेन्स एक परोपकारी व्यक्ति हुन्। उनी आफूले कमाएको धन समाजको हितमा खर्च गर्नुपर्छ भन्ने सोच राख्थे। त्यसका लागि उपयुक्त अवसरहरूको खोजीमा सधैं तल्लीन रहन्थे।
सोमसँग चिनजान भएपछि उनले प्रस्ताव राखे, 'म नेपालको शिक्षा क्षेत्रमा योगदान गर्न चाहन्छु।'
युलेन्सको प्रस्ताव सुनेर सोम उत्साहित भए।
उनकै पहलमा सन् २००१ मा काठमाडौं विश्वविद्यालय (केयू) का तत्कालीन उपकुलपति प्राध्यापक डा. सुरेशराज शर्मासँग युलेन्सको भेट भयो। त्यसैको परिणाम स्वरूप गाई युलेन्सको आर्थिक सहयोगमा केयूमा 'डिपार्टमेन्ट अफ बायो–टेक्नोलोजी' स्थापना भयो।
त्यसबीच सोमको मनमा अर्कै हुटहुटीले जन्म लिन थालिसकेको थियो।
उनी गरिब बालबालिकाको शिक्षादीक्षामा आफ्नो लामो अनभुव र समाज कल्याणमा काम गर्ने युलेन्सको परोपकारी अभिलाषालाई जोडेर एउटा यस्तो विद्यालय खोल्न चाहन्थे, जसले उच्चस्तरीय र आधुनिक शिक्षा दिन सकोस्।
सोमले आफ्नो मनको हुटहुटी गाई युलेन्ससमक्ष राखे।
सोमले देखेको सपनामा सहयोग गर्न युलेन्स सहमत भए।
गाई युलेन्स र सोम पनेरूको यही जुगलबन्दीले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको बालमैत्री शैक्षिक संस्था स्थापना गर्ने खाका तयार भयो।
उनीहरू काठमाडौंको कुनै सार्वजनिक विद्यालयको व्यवस्थापन लिएर त्यहाँ आफ्नो खाका प्रयोग गर्न चाहन्थे। यसका लागि आनन्दकुटी, महेन्द्र भवन, महेन्द्र आदर्श विद्यालय, कीर्तिपुर ल्याब स्कुल लगायतसँग अनेक चरणमा छलफल भयो।
तर जति कोसिस गर्दा पनि उनीहरूको प्रयास अघि बढ्न सकेन।
यहाँनिर काठमाडौं विश्वविद्यालयका उपकुलपति सुरेशराज शर्माले सोम र युलेन्सलाई बाटो देखाउने काम गरे।
समस्याग्रस्त सार्वजनिक स्कुल सम्हालेर त्यसलाई सुधार्ने काममा समय र स्रोत खर्चनुभन्दा शून्यबाट नयाँ संस्था सुरू गर्नु छिटो, छरितो र प्रभावकारी हुने उनको सुझाव थियो।
यही सुझाव अनुसार गाई युलेन्स, ओल्गा मुर्रे र सोम पनेरूले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको नयाँ स्कुल खोल्ने निर्णय लिए।
उनीहरू आफ्नो स्कुल गैरनाफामूलक ढंगमा चलाउन चाहन्थे। त्यही भएर सन् २००६ मा कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयमा 'मुनाफा वितरण नगर्ने कम्पनी' का रूपमा युलेन्स एजुकेसन फाउन्डेसन दर्ता गरियो।
यसको नाम पनि उनै परोपकारी दम्पती मिरियम र गाई युलेन्सको पारिवारिक नामबाट राखिएको थियो।
फाउन्डेसन दर्ता गर्दा पाँच जना ट्रस्टी रहने गरी सोम पनेरूको नेतृत्वमा बोर्ड अफ ट्रस्टी गठन भयो। अनि, सन् २००६ अप्रिलबाट युलेन्स स्कुलले खुमलटारमा कक्षा सञ्चालन गर्यो। औपचारिक उदघाटन भने सन् २००६ नोभेम्बर ११ मा तत्कालीन शिक्षामन्त्री प्राडा मंगलसिद्धि मानन्धरले गरेका हुन्।
सुरूआतमा युलेन्स स्कुलले विद्यार्थी भर्नाका लागि विज्ञापनधरि गरेन। ह्याप्पी होम र नेपाल युथ फाउन्डेसनले चलाइरहेका बालगृहका बालबालिकालाई नै यहाँ पढाइएको थियो।
कक्षा सञ्चालन भएको अर्को वर्ष सन् २००७ बाट नयाँ विद्यार्थीलाई पनि भर्ना खुला गरियो।
त्यति बेला शुल्क तिर्ने गरी १२० जना नयाँ विद्यार्थी भर्ना गरिएका थिए।
युलेन्स, मुर्रे र सोमले खाका बनाउँदा नै के कुरा तय गरेका थिए भने, यो स्कुलमा आर्थिक रूपले सक्षमहरूसँग शुल्क लिने र त्यही पैसाबाट गरिब विद्यार्थीहरूलाई छात्रवृत्तिमा पढाउने।
उनीहरूले ८० प्रतिशत विद्यार्थीसँग शुल्क लिने र २० प्रतिशत गरिब विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति दिने मोडल तयार पारेका थिए। यो मोडल आज पनि कायम छ।
युलेन्समा अहिले करिब १५ सय विद्यार्थी पढ्छन्। तीमध्ये २० प्रतिशत त्यस्ता विद्यार्थी छन्, जसको परिवार छैन वा परिवार भए पनि उनीहरू बालबच्चा पढाउने हैसियत राख्दैनन्।
देशका विभिन्न कुनाबाट ल्याइएका ती विपन्न समूहका बालबालिकाले युलेन्स फाउन्डेसनकै कारण शिक्षा पाइरहेका छन्। आफ्नो जिन्दगीमा थोरै भए पनि खुसी छर्ने र भविष्य उज्ज्वल बनाउने मौका पाइरहेका छन्।
नेपालमा युलेन्स जस्तो स्तरीय स्कुल खोलेर असंख्य बालबालिकालाई शिक्षाको अवसर दिने गाई युलेन्स, मिरियम युलेन्स र ओल्गा मुर्रे तीनै जना आज हामीबीच छैनन्।
मिरियमको निधन सन् २०२३ मा भएको थियो भने ओल्गा २०२४ फेब्रुअरीमा बितिन्। गाई युलेन्सको निधन भएको त ८ महिना मात्र भयो।
यी पनि पढ्नुहोस्:
***
-1756446574.jpg)
-1746009348.jpg)
