सत्तारूढ नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी नेकपाको पाँच दिनसम्म बसेको केन्द्रीय कमिटी बैठक आइतबार सकिएको छ।
तत्कालीन नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्रबीच २०७४ जेठमा पार्टी एकता भएर नेकपा बनेपछिको पहिलो बैठक निर्वाचन आयोगमा दल दर्ता गर्ने प्रयोजनका लागि बसेको थियो।
सैद्धान्तिक, वैचारिक रूपमा छलफल गर्ने गरी केन्द्रीय कमिटी बैठक बसेको भने यसपालि पहिलो पटक हो।
यो बैठकमा नेकपाका केन्द्रीय नेताहरूको मनस्थिति, पार्टीभित्रको शक्ति-सन्तुलन, सरकारसँगको सन्तुष्टि/असन्तुष्टिका आयाम मात्र होइन, नेताहरूका व्यक्तित्व र फरक शैली पनि प्रकट भए। त्यस्तै, केन्द्रीय समिति बैठकले पार्टी र सरकारको ‘हिजो’को मात्र विवेचना गरेको छैन, नेकपाको आगामी राजनीति कसरी जान सक्छ भन्ने केही छनक पनि छाडेको छ।
प्रधानमन्त्री ओलीको रक्षात्मक प्रस्तुति, प्राविधिक उपस्थिति
माघ १५ गते सुरू भएको केन्द्रीय कमिटी बैठकमा प्रधानमन्त्री एवं नेकपा अध्यक्ष केपी ओलीले गरेको २ घण्टाभन्दा लामो उद्घाटन मन्तव्यमा दिए। उनले सरकारको बचाउ गर्नैमा २ घण्टा समय खर्चिए।
प्रधानमन्त्री ओली सामान्यत: आफूलाई केन्द्रमा राखेर आक्रामक शैलीमा भाषण गर्ने गर्छन्। यसपालिको उनको भाषण भने ‘रक्षात्मक’ देखिएको धेरै केन्द्रीय सदस्यहरूले नै बताएका छन्।ओलीले फाइल नै पल्टाएर सरकारको बचाउमा बोलेका विवरणलाई केन्द्रीय सदस्यहरूले संसदको भाषण जस्तो भनेर समेत टिप्पणी गरेका थिए। प्रधानमन्त्रीले उद्घाटन मन्तव्य जसरी सरकारको बचाउमा खर्च गरे, समापन मन्तव्यमा त्यसैरी नै बचाउ गरे।
त्यसबाहेक कुनै पनि छलफल वा पार्टीका आन्तरिक बैठकमा उनले भाग लिएनन्। त्यसैले उनको उपस्थिति धेरै प्राविधिक जस्तो देखियो।
जबकी अर्का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले केन्द्रीय सदस्यहरूका धारणा सुने, बैठक अवधिभर हलमै बसे, अन्तर्क्रिया गरे। केन्द्रीय नेताहरूले पोखेका असन्तुष्टि आफूले सुनेको र तिनको सम्बोधन हुने जवाफ फर्काए।
प्रचण्ड यसपालि पहिलो पटक साँच्चि नै पार्टीको 'कार्यकारी अध्यक्ष’ जस्तो देखिए।
ओली नजिक कतिपय केन्द्रीय सदस्य भने उद्घाटन र समापन समारोहमा मन्तव्य राखेर ओलीले आफू मूल नेतृत्व र अरू सहायक रहेको सन्देश दिएकोसम्म दाबी गरेका छन्।
सरकारको आलोचना
बैठकको सुरूमै प्रधानमन्त्री ओलीले सरकारको जतिसुकै बचाउ गरे पनि त्यसलाई केन्द्रीय सदस्यहरूले स्वीकार गरेको बैठकमा देखिएन। केन्द्रीय नेताहरूले सरकारको जमेर आलोचना गरे।
मिडियाले सरकारका राम्रा काम देख्दैन, आलोचना मात्र गर्छ भन्ने प्रधामन्त्री ओलीले केन्द्रीय समितिमा सरकारको झनै तिखो आलोचना भोगे।
सरकारले जनताको दैनिक समस्या हल गर्नतर्फ ध्यान नदिएको केन्द्रीय सदस्यहरूले नै आरोप लगाए।
अनियमितताका घटनामा सरकार मौन रहेको भन्दै यती होल्डिङ, बालुवाटार जग्गा प्रकरण, वाइडबडी प्रकरण र सुनकाण्डको विषयलाई हरेक समूहका नेताहरूले उठाएका थिए।
सरकारको सबभन्दा बढी आलोचन गर्ने माधव नेपाल निकटका नेताहरू थिए। ओली पक्षका कतिपय नेताहरूले भने सरकारको बचाउ गरे। एक केन्द्रीय सदस्यका अनुसार, सरकारका बारेमा व्यक्त गरेको धारणाबाटै त्यो कुन पक्षको केन्द्रीय सदस्य हो भन्ने छुट्याउन सकिन्थ्यो।
'जसले सरकारको खुलेर आलोचना गर्यो त्यो माधव नेपाल पक्षधर नेता हो,’ उनले भने 'इतिहासमै यस्तो सरकार थिएन भनेर दाबी गर्ने ओली निकटको हो भनेर जो कोहीले भन्न सक्थ्यो।’
ती केन्द्रीय सदस्यले पूर्व माओवादी पक्षधरले भने ‘संयमित' भएर बोलेको बताए।
'सरकारलाई उनीहरूको आलोचनात्मक समर्थन रहेको पाइयो,’ उनले भने।
पार्टी शीर्ष नेताहरूको अपारदर्शी जीवनशैलीको समेत बैठकमा आलोचना भयो।
प्रचण्ड-माधव गठबन्धन
केन्द्रीय समिति बैठकमा अध्यक्ष प्रचण्ड र वरिष्ठ नेता माधव नेपाल गठबन्धनको प्रभाव देखिएको थियो। सभामुख निर्वाचनका बेलादेखि नजिकिएका दुई नेता बैठकमा पनि त्यस्तै देखिए।
उनीहरू एक ठाँउमा हुँदा नेकपाभित्रको शक्ति सन्तुलन कसरी एकातिर ढल्कन्छ भन्ने छनक बैठकमा प्रष्टै देखियो। उनीहरूको मिल्ती प्रभाव समूहको टोली नेता गठनमा पनि देखियो। समूहमा उठेका धारणाहरूलाई प्रस्तुत गर्ने टोली नेतामा १५ जनामध्ये १२ जना प्रचण्ड र नेपाल निकटका नेता थिए।
यो संयोगमात्रै नभएको ओली निकटका नेताहरूको बुझाइ छ।
उनीहरूका अनुसार विशेषगरी माधव नेपाल पक्षले ओली निकटका केन्द्रीय सदस्यलाई समूह नेता बनाउनभन्दा पूर्वमाओवादीलाई समूह नेता बनाउन तयार भए।
‘समूह नेताको प्रस्तुतिले पनि बैठकमा ठूलो प्रभाव पार्ने हुनाले सरकारका समर्थकहरूलाई टोली नेतामा माइनस गरियो,’ एक केन्द्रीय सदस्यले भने।
पुस २३ गते सचिवालय सदस्य वामदेव गौतमको भैंसेपाटीस्थित निवासमा अध्यक्ष प्रचण्ड, वरिष्ठ नेता झलनाथ खनाल र माधव नेपाल तथा प्रवक्ता नारायणकाजी श्रेष्ठ भेला भएका थिए। यही भेलादेखि पाँच नेताको 'ट्युनिङ' मिलेको र त्यसको 'प्रतिबिम्ब' केन्द्रीय कमिटी बैठकमा पनि देखिएको एक नेताले बताए।
‘केन्द्रीय कमिटी बैठकमा प्रचण्डले राजनीतिक प्रतिवेदन पेश गर्दा पाँच भाइका अनुहारमा अर्कै चमक थियो। तर सचिवालय सदस्य ईश्वर पोखरेल र महासचिव विष्णु पौडेलमा त्यस्तो भाव थिएन,’ ती नेताले भने, ‘सायद यो बैठकले प्रचण्डसँगको सहकार्यले मलाई सहज बनाउँछ भन्ने माधव नेपाललाई अनुभूति भयो होला।'
उत्साही प्रचण्ड
केन्द्रीय कमिटीको बैठकले सबभन्दा बढी उत्साही प्रचण्डलाई नै बनाएको देखिन्छ। पार्टी एकतापछि डेढ वर्षसम्म प्रचण्ड लगभग भूमिकाविहीन जस्तै थिए। ओली-प्रचण्डको पछिल्लो सहमतिपछि 'कार्यकारी अध्यक्ष’ बनाइए पनि त्यो केबल ‘फिलिङ’मै सीमित थियो। यसपालि भने त्यो व्यवहारमै आएको अनुभव गरे।
पहिलोपटक उनले यति ठूलो भेलाको नेतृत्व गर्न पाए। लगातार बैठकहरूमा बसेर केन्द्रीय सदस्यका कुरा सुने। आफ्ना कुरा सुनाए।
केन्द्रीय कमिटीको यो बैठकले प्रचण्डलाई पूर्वएमालेका केन्द्रीय सदस्यहरूसँग साक्षात्कार गर्ने अवसर दियो। त्यति मात्रै होइन उनले बैठकमा उठेका जिज्ञासालाई पनि निकै सहज तरिकाले जवाफ दिएका थिए। कसैलाई घोचपेच गरेनन्, कसैलाई जवाफ फर्काएनन्। बरू गल्ती भएको छ, सच्याउँछौं भने।
प्रचण्डले मूलत: पूर्वएमालेका नेताहरूको विश्वास जित्ने प्रयास गरे। प्रचण्डले बैठक अवधिभरि केन्द्रीय सदस्यहरूको धारणालाई धैर्यपूर्वक सुन्ने काम गरेको भन्दै पूर्व एमालेकै नेताहरूले समेत प्रशंसा गरेका छन्।
कार्यकर्ताको कुरा सुन्न सक्ने, आलोचना सुन्न सक्ने धैर्यताले गर्दा प्रचण्डप्रतिको आकर्षण सुसुप्त तरिकाले बढेको एक केन्द्रीय सदस्यको दाबी छ।
'प्रचण्डसँग सांगठनिक, राजनीतिक मामिलामा छलफल गर्ने र नेता-कार्यकर्तालाई विश्वासमा लिएर अगाडि बढ्न सक्ने क्षमता देखियो,’ केन्द्रीय सदस्य रामकुमारी झाँक्रीले सेतोपाटीसँग भनिन्,‘ मैले त उहाँको भाषण नजिकबाट सुनेको पनि पहिलो पटक हो। विषय सम्बोधन गर्ने र प्रत्येक धारणामा ‘रेस्पोन्स’ गर्ने तरिका राम्रो रहेछ।'
सँगसँगै कतिपय पूर्वएमालेमा प्रचण्डप्रति अझै संशय रहेको देखियो। उनकाबारे एक केन्द्रीय सदस्यले भने, 'प्रचण्डका बहुरूप छन्। हामीले कुनलाई हेर्ने वा मान्ने भन्ने प्रमुख हो।’
पार्टीको प्रतिवेदन लेखनमा पनि प्रचण्डले ख्याल पुर्याएको देखियो।
पार्टी बैठकमा पेश भएको राजनीतिक प्रतिवेदनमा दुई अध्यक्षको सामूहिक हस्ताक्षर भएपनि मूल दस्ताबेजकर्ता प्रचण्ड नै हुन्। यो प्रतिवदेनमा प्रचण्डले चलाखीपूर्ण तरिकाले विगतका गल्ती र कमजोरीलाई स्वीकार्दै आगामी दिनमा यस्तो काम हुन नदिने उल्लेख गरेका छन्।
प्रधानमन्त्री ओलीले उद्घाटनदेखि समापनसम्म सरकारको बचाउ गर्दा प्रचण्डले भने आत्म आलोचनाको शैलीमा प्रतिवेदन लेखेका थिए।
'प्रतिवेदनमा विगतका त्रुटिलाई औंल्याइएको छ। केन्द्रीय सदस्यहरूले उठाएका प्रश्नलाई राखिएको छ भने उनीहरूले अपेक्षा गरेको उत्तर पनि दिइएको छ,’ केन्द्रीय सदस्य विष्णु रिजालले भने, ‘नेतृत्वले सोच विचार गरेर प्रतिवेदन ल्याएको हुनाले यसमा आलोचना गर्ने ठाँउ कम रह्यो।'
तर केन्द्रीय समितिमा उठेका कैयौं महत्वपूर्ण विषयमा प्रचण्डले समेत टालटुले जवाफ दिए।
पार्टी बैठकमा उठेका जिज्ञासाका जवाफ दिने क्रममा प्रचण्डले यती होल्डिङको बारेमा रक्षामन्त्री ईश्वर पोखरेलले श्वेतपत्र जारी गर्ने बताए। बालुवाटार प्रकरण लगायतका विषयमा उनी मौन रहे।
नेताहरूको सम्पत्ति छानबिनका लागि अनुशासन आयोगलाई अधिकार दिएको बताए। यस्तो अधिकार अनुशासन आयोगलाई यसअघि नै छ। प्रश्न पार्टीले छानबिनको निर्णय गर्ने वा नगर्ने महत्वपूर्ण कुरा हो।
गुट छ, गुट छैन
केन्द्रीय कमिटी बैठक सकिएलगत्तै प्रधानमन्त्री ओलीले बालुवाटारमा रात्रीभोजको आयोजना गरेका थिए। तर त्यो भोजमा माधव नेपाल निकटका धेरै नेता सहभागी भएनन्। हुन त पूर्वमाओवादी पक्षधर नेताहरू पनि सहभागी भएनन्। जे होस्,ओलीइतरका कतिपय नेता तथा सांसदहरू बालुवाटार गएनन्। कति नेताहरू बालुवाटरमा आयोजना गरिएको भोजमा आर्थिक अपारदर्शिता देखेर गएनन्।
पार्टी बैठकमा बोल्नेहरू सबैले पार्टीमा गुटबन्दी झाँगिएको विषयमा जोड दिए। तर कसले गुटबन्दी गर्यो भनेर कसैले भन्न सकेन। हुन त दुई अध्यक्षको राजनीतिक प्रतिवेदनमै ‘पार्टीभित्र गुटबन्दी व्याप्त रहेको’ भनिएको थियो। यद्यपी यसलाई हटाउनेगरी कुनै ठोस योजना भने बैठकले ल्याउन सकेन।
यो बैठकले पार्टीभित्र रहेको सबैखाले असहमतिलाई अन्त्य गरेको र अब पार्टीमा विवाद नरहेको भनेर कार्यकर्तामा सन्देश गएको केन्द्रीय सदस्य कर्णबहादुर थापाले दाबी गरे।
'पार्टी र सरकारबीचमा समन्वय नभएको भनेर आएका आलोचनाको पनि सम्बोधन भएको छ। पार्टी अब तीन महिने अभियान लिएर जनतामा जान्छ। जनताकै बीचमा वैचारिक, सैद्धान्तिक बहस हुन्छ,' थापाले भने, ‘अब पार्टी एकताबद्ध भएको छ। दुई पार्टीबीचमा भावनात्मक रूपमै एकता भएको छ। अहिलेको मूल नेतृत्व ओली र प्रचण्ड नै रहेकाले उहाँरूकै नेतृत्वमा पार्टी अगाडि बढ्छ।’
पार्टी एक भएर अघि बढ्छ वा प्रचण्ड र नेपालले चाखेको बहुमतको स्वादले पार्टीभित्रको भोलिको शक्ति संघर्ष निर्धारित हुन्छ भन्ने आगामी दिनमा थाहा हुनेछ।
