चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा रहेको गिद्ध प्रजनन केन्द्र बन्द हुने भएको छ।
गिद्धको संख्या बढ्दै गएको र प्रजनन केन्द्रमा प्रजनन प्रभावकारी हुन नसकेपछि केन्द्र बन्द गर्न लागिएको हो।
सन् २००८ मा निकुञ्जमा प्रजनन केन्द्र स्थापना गरिएको थियो। अन्डा र गिद्ध ल्याएर सुरू गरिएको केन्द्रमा हालसम्म १८ वटा बच्चा हुर्किएका छन्।
१४ वर्षमा सरकारले गरेको लगानीको तुलनामा प्रतिफल कम देखिएपछि गिद्धलाई केन्द्रित गरेर जटायु रेस्टुरेन्टमार्फत् कार्यक्रम गर्न लागिएको हो।
निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत हरिभद्र आचार्यका अनुसार हाल प्रजनन केन्द्रमा १० वटा गिद्ध मात्र छन्।
केही समयअघि त्यहाँका १० वटा गिद्धलाई नवलपरासीको पिठौलीमा रहेको जटायु रेस्टुरेन्टमा लगिएको थियो। ती गिद्धलाई केही महिना त्यहीको खोरमा राखेपछि प्रकृतिमा छाडिनेछ।
आचार्यका अनुसार ती गिद्ध छाडेपछि यहाँका १० गिद्धलाई त्यहाँ लग्ने योजना छ। यससँगै कसरामा १४ वर्षदेखि सञ्चालन हुँदै आएको प्रजनन केन्द्र बन्द हुने उनले बताए।
आगामी साउन महिनासम्ममा प्रजनन केन्द्र बन्द हुनेछ।
अघिल्ला तीन वर्ष गिद्धले अन्डा पारेको भए पनि बच्चा कोरल्न सकेको छैन। कृत्रिम रूपमा गरिएको प्रजननभन्दा प्राकृतिकरूपमा प्रभावकारी देखिएको उनले बताए।
निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत सरोजमणि पौडेलका अनुसार सन् २००८ बाट कसरामा गिद्ध प्रजनन केन्द्र स्थापना गरी संरक्षण गर्न थालिएको हो। त्यसयता सन् २०१४ बाट प्रजनन केन्द्रमा गिद्धले अन्डा पार्न सुरू गरेको हो। पहिलो वर्ष पाँच वटा अन्डाबाट एउटा मात्रै बच्चा कोरलिएको थियो।
उनका अनुसार सन् २०१५ मा सात वटा अन्डाबाट एउटा पनि बच्चा कोरिलिएन। यस्तै सन् २०१६ मा १५ वटा अन्डाबाट नौ वटा बच्चा कोरलिएको भए पनि एउटा मरेको थियो। सन् २०१७ मा २१ अन्डाबाट छ बच्चा कोरलिएको थियो।
सन् २०१८ मा २० अन्डाबाट दुई बच्चा कोरलिएकामा त्यसयता बच्चा कोरल्न सकेको छैन। सन् २०१९ मा १९ र २० मा १४ अन्डा पारे पनि बच्चा कोरल्न सफल नभएको उनले जानकारी दिए। गत वर्ष १२ वटा अन्डा पारेको भए पनि बच्चा कोरल्न सकेको थिएन।
बाहिरबाट ल्याएर हुर्काइएका गिद्ध र केन्द्रमा अन्डा पारेर बच्चा कोरलेर हुर्काइएका गरी ४९ वटा गिद्ध प्रकृतिमा छाडिसकिएको छ। सन् २०१७ बाट प्रकृतिमा गिद्ध छोड्न सुरू गरिएको हो।
पहिलो वर्ष छ गिद्ध छाडिएको थियो। सन् २०१८ मा १२, २०१९ मा १३ र यस वर्ष १८ वटा गिद्ध प्रकृतिमा छाडिएको छ। प्रकृतिमा छाड्नका लागि नवलपरासीको जटायु रेस्टुरेन्टमा जालीमा लगेर राख्ने गरिन्छ। प्रकृतिमा रहेका गिद्धसँग घुलमिल गराएर छोड्ने गरिन्छ।
जटायु रेस्टुरेन्टमा प्रकृतिमा रहेका गिद्ध सँगसँगै खाने र उनीहरूको आनीबानी हेर्न मिल्नेगरी राखिएको हुन्छ। हाल प्रजनन केन्द्रमा पाँच भाले र पाँच पोथी गिद्ध छन्। पाँच भाले र पाँच पोथी प्रकृतिमा छोड्नका लागि जटायु रेष्टुरेन्टमा लगिएको छ।
निकुञ्ज विभागका महानिर्देशक रामचन्द्र कँडेलले पछिल्ला वर्षमा प्रकृतिमा रहेका गिद्धको प्रजनन राम्रो र संख्या बढ्दै गएकाले प्रजनन केन्द्रमा संरक्षण गरी हुर्काउनुभन्दा प्रकृतिमा नै संरक्षणमा जोड दिएको बताए। उनका अनुसार जटायु रेस्टुरेन्टलाई व्यवस्थित गरेर प्रकृतिमा रहेका गिद्धको संरक्षणमा विभाग लागेको छ।
नेपालले विश्वमा नै पहिलो पटक प्रकृतिमा लोप हुन लागेको गिद्ध खोरमा हुर्काएर प्रकृतिमा छाड्ने काम गरेको हो। हाल नवलपरासीसँगै दाङ, कैलाली र कोशीटप्पुमा जटायु रेस्टुरेन्टमार्फत् गिद्धको संरक्षण गरिँदै आएको छ। यसबाट परिस्थितीय प्रणालीको जगेर्नामा टेवा पुग्ने विश्वास लिइएको छ।
मुख्यरूपमा पशु बिरामी पर्दा नदुख्नका लागि प्रयोग गरिने ‘डाइक्लोफिनाक’ नामक औषधि प्रयोग गरेपछि मरेको पशुको मासु खाँदा गिद्ध पनि मरेको संरक्षणकर्मी बताउँछन्।
सन् २००४ मा पाकिस्तानमा डाइक्लोफिनाक औषधि प्रयोग गरेका पशुको मासु खाएका कारण गिद्ध मरेको तथ्य पत्ता लागेको थियो।
त्यस्ता मासु खाँदा गिद्धको मिर्गौलामा खराबी हुने र गिद्ध मर्ने गरेको बताइएको छ। धेरै गिद्ध मरेपछि सरकारले संरक्षणमा जोड दिएको थियो। यो औषधिमा रोक लगाएसँगै प्रकृतिमा गिद्धको संख्या बढ्न थालेको महानिर्देशक कँडेलले बताए।
