मुख हाम्रो शरीरको मुख्य ढोकाजस्तै हो। मुख सफा र स्वच्छ राख्यो भने स्वास्थ्य पनि राम्रो हुन्छ। दाँत, जिब्रो र गिजा सफा र स्वस्थ राख्न आवश्यक छ।
दाँतमा लाग्ने रोग दुई प्रकारका हुन्छन्।
एउटा दाँतमा किरा लाग्ने हो भने अर्को गिजामा समस्या आउने हो।
हामीले खाएको खानेकुरा दाँतको वरिपरि टासिन्छ, दाँत राम्रोसँग सफा गरिएन भने दिनदिनै टासिँदै जान्छ।
दाँतमा जम्मा भएको खानेकुरा मुखमा भएका हजारौं किटाणुका कारण एसिड बन्छ। त्यही एसिडले दाँत बिगार्न थाल्छ।
त्यसैलाई बोलीचालीको भाषामा किरा लागेको भनिन्छ।
दाँतमा किरा लाग्ने भनेको किरा नै निस्किने भन्ने होइन। मुखमा रहेको किटाणुले बनाउने एसिडले दाँत बिस्तारै बिगार्दै लैजाने भन्ने हो।
शरीरको बलियो अंगमध्ये दाँत पनि एक हो। तर यति बलियो दाँतलाई पनि किटाणुले उत्पादन गरेको एसिडले बिगार्दै लैजान्छ।
स्वस्थ दाँतको माथिको भागमा रहेको सेतो भागलाई इनामेल भनिन्छ। इनामेल भनेको शरीरको सबैभन्दा बलियो भाग हो। इनामेलको पछि पहेँलो भाग हुन्छ जसलाई डेन्टिन भनिन्छ।
किरा लाग्ने क्रम बिस्तारै डेन्टिनमा जान्छ। त्यति बेलासम्म पनि उपचार भएन भने एसिडले नशा भएको ठाउँसम्म हानि गर्छ। दाँतको इनामेलमा किरा लाग्दैमा उपचार गरे सामान्य फिलिङ (भरेर) गरेर मात्रै हुन्छ। कतिपय अवस्थामा अन्य घरेलु उपचारले पनि निको हुन्छ।
त्यसपछि पनि उपचार भएन र पहेँलो भागसम्म किटाणुको असर पुग्यो भने दाँत सिरिंग हुने, अप्ठ्यारो हुँदै जाने, केही टोक्दा असहज हुने हुन्छ। यो बेलामा दाँतमा फिलिङ गरेर सुधार्न सकिन्छ।
तर यसबाट बिग्रिएर तलको नशासम्म गयो भने बिरामीलाई गाह्रो हुँदै जान्छ। दुख्न थाल्छ, चिसोमा एकदम सिरिंग हुने र तातोमा पनि बिस्तारै बिग्रिन्छ। केही टोक्न हुँदैन अनि रातभरि सुत्न नसक्ने पनि हुन्छ।
यस्तो भयो भने नशैसम्मको उपचार गर्नुपर्छ जसलाई आरसिटी गर्ने भनिन्छ। कहिलेकाहीँ हाम्रो लापरबाहीले यो संक्रमण फैलिएर भित्रैसम्म पुग्छ जसले गर्दा ब्याक्टेरिया पनि भित्रैसम्म जान्छ। त्यसो भए दाँतको जरा वरिपरिको हड्डी बिगार्न थाल्छ। त्यस्तो अवस्थामा दाँत सुन्निने, तातो/चिसो खाँदा गाह्रो हुने, दाँतहरू टुक्रिएर जाने समस्या देखिन थाल्छ।
दाँतको अर्को रोग भनेको गिजाको रोग हो। गिजाले दाँतलाई समातेर बसेको हुन्छ। दाँत सफा गरिएन भने गिजामा असर गर्छ। दाँतको भागमा लेउजस्तो जमेको हुन्छ। यसलाई निकाल्न प्रत्येक १२ घन्टामा ब्रस गर्नुपर्छ। सफा नगरे गिजा र हड्डीलाई असर गर्छ। यसले गिजा सुन्निने, रगत आउने, सास गन्हाउने हुन्छ।
अझै लापरबाही गर्दै गयो भने किटाणु जम्दै जान्छन् अनि दाँत पनि हल्लिन थाल्छ। यस्तो अवस्थामा या त ठूलै शल्यक्रिया गर्नुपर्छ वा दाँत निकाल्नुपर्छ।
बिहानको खाजा खाएपछि र रातिको खाना खाएपछि दाँत माझ्न जरूरी छ। नरम ब्रसले माझ्नुपर्छ। दाँत माझेपछि जिब्रोमा पनि सफा गरियो भने मुख राम्रो हुन्छ।
(अक्वीला श्रेष्ठ दन्तरोग विशेषज्ञ हुन्।)
