वीरगञ्जका उद्योगी गणेश लाठ ३५ वर्षअघि पहिलो पटक खेलाडीका रूपमा पोखरा उत्रिए।
त्यतिबेला दोस्रो राष्ट्रिय खेलकुद प्रतियोगितामा कराते खेलाडीका रूपमा भाग लिन पोखरा आएका लाठ बुधबार नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ प्रदेश- २ का अध्यक्षको हैसियतमा पोखरा ओर्लिए।
‘पहिलो पटक खेलाडीका रूपमा पोखरामा पाइला टेकेको थिएँ,’ लाठले भने,‘त्यो बेलादेखि पोखरा आउन मनले अनेक निहुँ खोजिरहन्छ।’
पोखरा घुम्न आउँदा उनले आसपासमा पदयात्रा समेत गरेका रहेछन्। घोरेपानी–पुनहिल पदयात्रामा उनले स्वीस पर्यटकसँग वातचित गरेछन्। लाठले पर्यटकलाई सोधेछन्, ‘स्वीट्जरल्याण्डबाट किन नेपाल आउने ?’
ती पर्यटकले दिएको जवाफ अहिले पनि लाठ सम्झिरहन्छन्। स्वीस पर्यटकले ‘अर्गानिक स्वीट्जरल्याण्ड’ नेपाल नै भएको जवाफ पाएको बताए।
गण्डकी र प्रदेश- २ बीच आन्तरिक पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न आयोजित अन्तर्क्रियामा बोल्दै लाठले वीरगञ्ज र पोखराको सम्बन्ध पुरानो रहेको बताए।
वीरगञ्जबाट सामान ल्याएर खच्चडमा बोकाएर मुस्ताङसम्म सामान पुर्याउने गरेको उनले बताए।
पर्यटकका लागि नेपालमा हवाई भाडा अत्यन्त महँगो भएको लाठले बताए।
‘भारतको दिल्ली जानुपर्दा हामी जहाज चढ्छौं, पटनाबाट दिल्ली काठमाडौंबाट पोखरा आउने खर्चले पुग्न सकिन्छ,’ उनले भने, ‘दिल्लीबाट दुबई १० हजार रूपैयाँमा जान सकिन्छ, नेपालमा हवाई भाडा नै अत्यन्तै महँगो भयो, भाडा घटाइदिनुस्।’
हवाई भाडा सस्तो भए आन्तरिक पर्यटकको संख्या बढ्ने र पर्यटन प्रवर्द्धनमा टेवा पुग्ने लाठको जोड छ।
वीरगञ्ज नगरपालिकाका मेयर विजयकुमार सरावगीले पनि व्यापार गर्न गण्डकीका गाउँ-गाउँ पुगेका थिए। वीरगञ्जबाट सामान लिएर स्याङ्जाको सेतीदोभान हुँदै पर्वत र बागलुङसम्म हिँडेर पुगेको सरावगीले बताए।
‘त्यतिबेला बाटो थिएन, पैदलै कुश्मा, बागलुङसम्म पुग्थ्यौं,’ उनले भने, ‘यहाँ मेरो व्यवसाय छ, पोखरा मेरो दोस्रो घर हो, सालमा ६ पटक आउँछु।’
दुई प्रदेशले आपसी सहकार्य गरेर पर्यटन र व्यवसाय विस्तार गर्न संघीय सरकारको मुख ताक्न नपर्ने सरावगीले बताए।
उनले पर्यटक आकर्षित गर्ने गतिविधि बढाउनुपर्नेमा जोड दिँदै राजमार्गको सुधार हुनुपर्ने बताए।
‘जनकपुरबाट पोखरा आउन १२ घण्टा लाग्यो, नारायणघाटदेखि मुग्लिन नै ६ घण्टा लाग्यो,’ सरावगीले भने, ‘सडकमा भएका जाम र पहिरो पर्यटकले बुझ्दैनन्।’
नेपालका राजनीतिकर्मी र कर्मचारीतन्त्र असल कामका लागि पनि जोखिम मोल्न नचाहने भन्दै मेयर सरावगीले गण्डकी र प्रदेश-२ मिलेर जान आग्रह गरे।
‘संघ सरकारले केही गरेन भन्नु भन्दा दुई प्रदेश मिलेर जानुस्, निजी क्षेत्रलाई साथमा लिनुस्,’ सरावगीले भने।
सरकारले निजी क्षेत्रलाई धेरे पेलेको र पर्यटकलाई सुरक्षा दिन नसकेको समेत उनले बताए।
सरकारले सीमानाका बन्द गर्ने निर्णय गर्नेबित्तिकै नाका बन्द हुने तर खोल्ने निर्णय गरेको १५ दिनसम्म नखुल्ने प्रवृत्ति रहेको उनको भनाइ छ।
पोखरा पर्यटन परिषदका अध्यक्ष गोपीबहादुर भट्टराईले नेपालको सडक सञ्जाल संसारकै खराब भएको टिप्पणी गरे।
उक्त कुरा पर्यटकले समेत भन्ने गरेको भन्दै उनले सरकारको गलत नीतिका कारण नेपाल आउने पर्यटक दक्षिण अमेरिकातिर मोडिएको बताए।
पोखरामा पर्यटकलाई सबभन्दा धेरै ठगी ट्याक्सीले गरिरहेको बताउँदै भट्टराईले मिटर सिस्टम लागु गराउन प्रहरी र प्रशासनले नै नचाहेको आरोप लगाए।
भट्टराईले उक्त कुरा बोलिरहँदा कास्कीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी थानेश्वर गौतम मञ्चमा सुनिरहेका थिए।
उनले भारतीय पर्यटकलाई हेर्ने दृष्टिकोण परिवर्तन गर्न जरूरी रहेको समेत बताए।
नेपाल एसोसिएसन अफ टुर एण्ड ट्राभल एजेण्ट्स (नाट्टा) का केन्द्रीय अध्यक्ष अच्युत गुरागाईंले सरकारले बनाएका अनेक नियम र कानुनको अनुगमन हुन नसकेको बताए।
‘सरकारले पर्यटक र व्यवसायीका लागि ल्याएका नियमको नियमन हुन सकेको छैन, यस्तो नियम खारेज गरे हुन्छ भनेका छौं,’ उनले भने।
भारतीय पर्यटकसँग सरकारले अवैध असुली गर्ने र हतोत्साही गर्ने गरेको उनले दाबी गरे।
‘भारतबाट आउने प्रत्येक पर्यटकलाई समातेर जनही ५ सय रूपैयाँ असुली गरेर बेलुका छाड्छ,’ उनले भने, ‘वीरगञ्ज नाकाबाट मात्र होइन, सबै नाकाबाट आउने पर्यटकलाई यसरी नै हतोत्साही पारिन्छ।’
कोरोना महामारीका कारण २ वर्षदेखि पर्यटन क्षेत्र ठप्प भए पनि सरकारले व्यवसायीसँग असुली गर्न नछाडेको उनले बताए।
‘लाइसेन्स नविकरण गर्न जाँदा जरिवाना तिर्नुपर्छ, समयमै तिर्न लकडाउन थियो,’ उनले भने, ‘यस्तो बेला त नि:शुल्क नविकरण हुनुपर्ने हो, तर सरकार छाड्दैन।’
मुलुकमा राजनीतिक परिवर्तन भए पनि व्यवहार परिवर्तन हुन नसकेको भन्दै उनले कर्मचारीतन्त्र पनि बेठिक भएको बताए।
कुनै पनि काम लिएर जाँदा कर्मचारीलाई पनि घुस खुवाउनुपर्ने अवस्था रहेको गुरागाईंले बताए।
वीरगञ्ज नगरपालिकाका मेयर विजयकुमार सरावगीले अघिल्लो लकडाउन खुलेपछि स–परिवार माल्दिभ्स घुमेर फर्किंदा कुनै समस्या नआएको बताए। तर नेपालभित्रै घुम्न नेपाली र विदेशीलाई सरकारले अनेक समस्या सिर्जना गरेको उनको भनाइ छ।
महामारीमा पनि नेपालमा सुरक्षित तरिकाले पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न सकिने भए पनि सरकारले चासो नै नदिएको सरावगीले बताए।
गण्डकी सरकारको निमन्त्रणमा पोखरा भ्रमणमा आएका मुख्यमन्त्री राउतसहितको टोलीले पर्यटन प्रवर्द्धनमा सहकार्य गर्न व्यवसायीबीच ५ बुँदे सहमति भएको छ।
नेपाल एसोसिएसन अफ टुर एण्ड ट्राभल एजेण्ट्स (नाट्टा) गण्डकीका अध्यक्ष सञ्जयकान्त सिग्देल र नाट्टा प्रदेश– २ का अध्यक्ष मोहनप्रसाद शर्माले उक्त समझदारी पत्रमा हस्ताक्षर गरेका छन्।
समझदारी पत्रमा अन्तर प्रदेश पर्यटकीय गन्तव्यको पहिचान, संवर्द्धन र प्रचार गर्ने, दुई प्रदेशबीच सिधा हवाई सेवा निरन्तरता दिने र जनकपुरदेखि पोखरासम्म थप हवाई सेवा विस्तार गर्ने, धार्मिक, साँस्कृतिक, पुरातात्विक संस्कृतिको आदान–प्रदानका साथै साहसिक खेल पर्यटनका सम्भावना बढाउने उल्लेख छ।
यस्तै, जनकपुरको जानकी मन्दिरदेखि त्रिवेणीधाम हुँदै मुक्तिनाथसम्म धार्मिक पर्यटकीय सर्किटको प्रवर्द्धनमा जोड दिने र दुबै प्रदेशको सहकार्यका क्षेत्र पहिचान गरी कार्यान्वयन गर्ने सहमति बनेको छ।
दुबै प्रदेशका मुख्यमन्त्रीको रोहबरमा उक्त समझदारी बनेको हो।
मुख्यमन्त्रीद्वय भन्छन्– संघले गरेन, हामी सहयोग गर्छौं
प्रदेश-२ का मुख्यमन्त्री लालबाबु राउतले दुई प्रदेशमा आन्तरिक पर्यटक प्रवर्द्धन गर्न र व्यवसाय जोड्न सरकारस्तरमा र निजी क्षेत्रबीच सहकार्य हुन आवश्यक रहेको बताए।
सरकारी स्तरबाट इमान्दार प्रयास गर्नुपर्ने भन्दै उनले संघीय सरकारबाट त्यस्तो प्रयास हुन नसकेको टिप्पणी गरे।
नेपाल पर्यटन बोर्डले निकोलेको बुकलेटमा प्रदेश–२ को एउटा पनि ठाउँ नराखेको राउतले बताए।
‘भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी प्रदेश-२ भ्रमण गर्दा नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीसँगको फोटो बुकलेटमा राखेको थियो तर जानकी मन्दिर थिएन,’ उनले भने।
यसबारे त्कालीन पर्यटन बोर्डका सिइिओ जोशीलाई प्रदेश–२ मा कुनै ठाउँ छैन भनेर सोधेको मुख्यमन्त्री राउतले बताए। जवाफमा जोशीले गल्ती भएको बताएको उनको भनाइ छ। तर पर्यटन बोर्डले गल्ती नगरी जानाजान त्यसो गरेको राउतले दाबी गरे।
‘प्रदेश-२ लाई हेर्ने दृष्टिकोण गलत छ, यस्तो दृष्टिकोण परिवर्तन नगरी हुँदैन,’ उनले भने, ‘अहिले पनि केन्द्रिकृत मानसिकता हाबी छ।’
भारतीय पर्यटकलाई रंग, भाषा र बोलीचालीका आधारमा गलत व्यवहार भइरहेको भन्दै उनले यसो गर्नेलाई राज्यले पुरस्कृत गरिरहेको बताए। संसारमै भारतीय पर्यटकको खर्च गर्न सक्ने क्षमता बढेको भन्दै उनले उनीहरूलाई नेपालमा आकर्षित गर्नुपर्ने बताए।
तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओली सडक सुधार्न छाडेर पानी जहाजको कुरा गर्दै हिँडेको भन्दै मुख्यमन्त्री राउतले यो देशका लागि दुर्भाग्य भएको बताए।
‘भन्दाखेरि पार्टीको कुरा आउँछ, राजनीतिक कुरा गर्यो भन्छ,’ उनले भने, ‘भएको कुरा गर्दै नगर्ने नभएको कुरा गर्दै हिँड्ने, सडक नै खराब भएको देशमा जल यातायात कसरी चलाउन सकिन्छ, सम्भव नै छैन।’
राजनीतिक प्रणाली बदलिए पनि व्यवहार र चरित्र बदलिन नसकेको भन्दै राउतले राजनीतिकर्मी र कर्मचारीतन्त्र बदलिनुपर्ने बताए।
निजी क्षेत्रलाई सरकारले चोरलाई जस्तो व्यवहार गरिरहेको टिप्पणी गर्दै उनले लगानी गर्न खोज्ने व्यवसायीलाई डकैती गरेर आएजस्तो व्यवहार राज्यले गरेको उनले बताए।
पर्यटकका लागि उचित व्यवहार गर्न नसकेको भन्दै अब व्यवसायीले संघीय सरकारतर्फ होइन, प्रदेशतर्फ हेर्न व्यवसायीलाई आग्रह गरे।
प्रदेश सरकार संघीय सरकार मातहत नरहेको भन्दै मुख्यमन्त्री राउतले प्रदेश सरकार र निजी क्षेत्र मिलेर अघि बढ्नुपर्ने बताए। लगानीको वातावरण तयार गर्न प्रदेश सरकार तत्पर रहेको भन्दै उनले आफ्नो तर्फबाट सहयोग गर्न तयार रहेको बताए।
गण्डकी प्रदेशका मुख्यमन्त्री कृष्णचन्द्र नेपाली पोखरेलले वीरगञ्जसँग आफ्नो पुरानो सम्झना रहेको बताए।
‘पहिलो पटक म अमलेखगञ्जबाट रेल चढेर वीरगञ्ज पुगेको थिए,’ उनले भने, ‘वीरगञ्जबाट भारत हुँदै फेरि नेपालगञ्जतर्फबाट फर्केको थिए, त्यसयता धेरै पटक वीरगञ्ज पुगेको छु।’
मधेश आन्दोलनले नै मुलुकमा संघीयता ल्याएको भन्दै त्यसका नेतृत्वकर्तालाई आफ्नो सम्मान रहेको बताए।
संघीयतालाई बलियो बनाउन सबै प्रदेशका सरकार प्रमुख एकजुट हुनुपर्ने भन्दै उनले संघीयता कमजोर भए राष्ट्रियता खतरामा पर्ने बताए।
अहिले प्रदेश सरकार कमजोर बनेको भन्दै मुख्यमन्त्री पोखरेलले प्रहरी, वन, स्वास्थ्य लगायतका क्षेत्रमा सरकारले अधिकार खोसेको टिप्पणी गरे।
‘संघीयता आइसकेपछि पनि हामी नागरिकसरह गुनासो गरेजस्तो भइराखेको छ,’ पोखरेलले भने, ‘अझै पनि गुनासो गर्नुपर्ने अवस्था छ।’
निजी क्षेत्रसँग मिलेर पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न प्रदेश सरकारको क्षमता अनुसार सहयोग गर्न तयार रहेको समेत उनले बताए। अझै पनि पञ्चायतकालीन कानुनले देशमा शासन चलाएको भन्दै उनले संघीयता अनुसार कानुन बन्न नसकेको बताए।
प्रदेश सरकार र व्यवसायी मिलेर अघि बढ्नुपर्नेमा जोड दिँदै मुख्यमन्त्री पोखरेलले भने, ‘दुई प्रदेशका व्यवसायीबीच भएको समझदारी समृद्धिको आधार बन्न सकोस्।’
