भेरीगंगा नगरपालिका रामघाट सुर्खेतका किसान पछिल्लो समय व्यावसायिक लिची उत्पादनतर्फ आकर्षित भएका छन्। परम्परागत रूपमा मकै खेती गर्दै आएका यहाँका किसान अब मकैका बारीमा लिची र आँपका बोट लगाउन थालेका छन्।
यस क्षेत्रमा लिची र आँपलाई प्रमुख नगदे फलफूलका रूपमा लिइन्छ। पछिल्लो केही वर्षयता कृषकले मकैखेतीको तुलनामा फलफूलखेती बढी लाभदायक देखेपछि बारीका डिल, छेउछाउ तथा घर आँगनमै लिची र आँपका बिरुवा रोप्न थालेका छन्।
गाउँभर अहिले लिची टिप्न किसानलाई भ्याइ–नभ्याइ छ। किसानहरू हरेक दिन भर्याङ ठड्याएर लिचीका दान चिप्ने चटारो देखिन्छन। रामघाट–११ की रूपा धौलाकोटीले लिची उत्पादनबाट वार्षिक रुपमा लाखौंको आम्दानी गर्दै आइरहेको बताए। ४६ वर्षीया धौलाकोटीले करिब चार बिघामा ३० वटा लिचीका बोट र १५० वटा आँपका बोट रोपेकी छन्। २५ वर्षअघि रोपेका लिची र आँप उनको आम्दानीको स्रोत हुन्। ‘यसपालि हावाहुरीले आँपमा असर गर्यो तर लिची राम्रो फल्यो,’ उनले बताइन्।
उनका अनुसार बोटमै प्रतिकिलो एक सयदेखि एक सय ५० सम्ममा लिची बिक्री हुने गरेको छ। ग्राहक स्वयं किसानको घरमै आइपुग्ने भएकाले बजार खोज्न जानु नपर्ने उनले बताइन्।
‘वार्षिक रूपमा लिचीबाट मात्र एक लाखभन्दा बढी आम्दानी हुन्छ,’ उनले भने, ‘यस आम्दानीले घर खर्च धान्न र केही बचत गर्न सकेको छु।’
‘बाहिरबाट ल्याइने फलफूलमा विषादीको मात्रा बढी पाइने भएकाले पनि ग्राहकहरू आफै बगैचा मै आउने गर्नुभएको छ, यसले हामी किसानले बजार खोज्न जान पनि परेको छैन र मूल्य पाएका छौं,’ उनले भने।
रूपा जस्तै रामघाट–११ का किसान टेकबहादुर धमला अचेल लिची टिप्नमा व्यस्त छन्। पाँच रोपनी जमिनमा लिची खेती गर्दै आएकी धमलाले यस वर्ष पनि लाखौं रुपैयाँ आम्दानी गर्न सफल भएको बताए। ‘यो वर्ष कीरा लागेर लिची उत्पादन अघिल्ला वर्षहरूजस्तो धेरै भएन, तै पनि झण्डै एक लाख जति आम्दानी भयो,’ उनले भने।
धमलाका अनुसार लिची खेतीले राम्रो आम्दानी दिने देखिएको छ। ‘पानी, मल र समयमै हेरचाह गर्न सके राम्रो फलेर बजारमा राम्रै मूल्य पाइन्छ। अहिले त लिचीको माग पनि बढ्दो छ,’ उनले भने।
रामघाटमा सबै जसो घरघरमा दुई÷चार वटा लिचीका बोटहरू देख्न सकिन्छ। कतिपय किसानले भने लिचीलाई व्यावसायिक रूपमा विस्तार गर्न थालेका छन्। धमलाले थपे, ‘अहिले गाउँका धेरै किसान लिचीखेती गर्न थालेका छन्। सुरुवाती लगानी धेरै नपर्ने र बजार सहज भएकाले लिची आकर्षक बन्दै गएको हो।’
उनका अनुसार सरकारले मल, प्राविधिक सहयोग र बजार सुनिश्चितता गरिदिए लिचीखेतीमा किसान आकर्षित भएका हुन्।
हाल रामघाटका किसानहरू आफ्नै क्षेत्रका बजार, वीरेन्द्रनगर, नेपालगञ्ज र दाङमा लिची बिक्री गर्दै आइरहेका छन्। भेरीगंगा नगरपालिका कृषि विकास शाखाका प्रमुख सुरज विसीका अनुसार रामघाटको वडा नम्बर ११ र १३ लिची र आँप उत्पादनका मुख्य केन्द्र हुन्। उनले भने, ‘रामघाटको वडा नम्बर १२, ७ र ८ मा लिची उत्पादनका लागि वातावरणीय अवस्था उपयुक्त छ। यहाँको हावापानी र जमिनको बनावट फलफूल खेतीका लागि अनुकूल छ।’
रामघाट क्षेत्रमा हाल फलफूलका विभिन्न जात व्यावसायिक रूपमा लगाइएका छन्। आँप २९.९ हेक्टर, सुन्तला ३.१ हेक्टर, केरा १६ हेक्टर, कागती ७.८ हेक्टर र लिची १३.५ हेक्टर क्षेत्रफलमा खेती हुँदै आएको छ। रामघाट क्षेत्रको झण्डै ८० प्रतिशत भूभाग वडा नम्बर ११ र १३ ले ओगटेको छ।
कृषि विकास शाखाका प्रमुख बिसीका अनुसार भेरीगंगा नगरपालिकाले किसानहरूलाई फलफूल खेतीतर्फ आकर्षित गर्न अनुदान कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ। उनले भने, ‘कृषक, कृषक समूह, कृषि सहकारी तथा कृषि फर्महरूलाई ५० प्रतिशत अनुदानमा आँप, लिची र कागतीका बोटबिरुवा वितरण गरिने कार्यक्रम यस वर्ष पनि सञ्चालनमा छ। फलफूल बगैंचा सुधार र क्षेत्र विस्तारलाई प्राथमिकता दिएका छौं।’
