फागुन महिना सुरू हुँदै गर्दा सबैलाई तातो मौसमको सुरूआत भएको अनुभूति हुने गर्छ।
निम्न तथा गरिब परिवारका स्थानीयबासीको घरमा एकखालको खुसी नै आउने गर्दछ। चिसो मौसम सबैका लागि उस्तै खालको भए पनि हुनेखाने र आर्थिकरूपमा पछि परेकाहरूको जीवनशैलीमा भने फरक पर्दै आएको छ।
कर्णाली प्रदेशका हिमाली जिल्लामा बस्ने स्थानीयबासीलाई भने चिसो र गर्मी मौसम दुवै खास थाहा नहुने गरेको छ। छ महिनाभन्दा बढी समय हिमपातका कारण एक गाउँबाट अर्को गाउँमा जानसमेत प्राकृतिक नाकाबन्दी हुने ठाउँमा चिसो र तातो मौसम कस्तो हुन्छ भन्ने अनुभूति गर्न खासै नपाउने गरेको शे–फोक्सुण्डो गाउँपालिका डोल्पाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत विष्णु न्यौपानेले बताए।
चिसो मौसममा ज्यान जोगाउन सदरमुकाम दुनै लगायतका ठाउँमा आफ्नो थातथलो छाडेर अधिकांश मानिस आउने गर्छन्। जब तातो मौसम सुरू हुन्छ (हिउँ पग्लिन्छ), अनि सर्वसाधारण आफ्नो थातथलोमा फर्किने गरेको अधिकृत न्यौपानेको भनाइ छ।
केही स्थानीयबासी सोही हिमपात र प्राकृतिक नाकाबन्दीको बीचमै थातथलो नछाड्ने भएकाले सरकारी सेवा पुर्याउनका लागि भए पनि दुई दिन पैदल र दुई दिन हिँडेर कार्यक्षेत्रमा जानुपर्ने बाध्यता रहेको न्यौपानेले पीडा सुनाए।
‘जनताको काम हो, जान्नँ भन्न कहाँ पाइयो र ?’, उनले भने।
उपल्लो डोल्पाका अधिकांश सरकारीले कार्यालयका कर्मचारी उपल्लो डोल्पामा विकास निर्माणका काम गर्न निकै मुश्किल भएको बताउँदै आएका छन्। जानुमात्र ठूलो कुरा नभएको बताउँदै उनीहरू खाना, आवासको व्यवस्थापन अर्को चुनौती भएको पीडा सुनाउँछन्।
कर्णालीका हुम्ला र मुगुमा समेत यही समस्या हुँदै आएको छ। बिरामी हुँदा उपचार गर्ने स्वास्थ्य संस्थासमेत नहुँदा ज्यान अचानोमा राखेर सेवा प्रवाह गरिरहेको जस्तो अनुभूति हुने कर्मचारी बताउँछन्।
अक्सिजन अभावका साथै आवश्यक बन्दोबस्तीका सामग्री लैजानसमेत मुश्किल हुँदा सेवा प्रवाह निकै खर्चिलो हुँदै आएको छ। छिमेकी मुलुक चीनसँग सीमा जोडिएको र भाषासमेत नबुझ्दा काम गर्न मुश्किल हुने कर्मचारी बताउँछन्।
सदरमुकाम दुनैमा रु एक हजार ९०० मा पाइने एक बोरा (२५ केजी) चामल उपल्लो डोल्पाको शे–फोक्सुण्डो गाउँपालिका प्रशासकीय केन्द्र सालदाङमा रु पाँच हजार मूल्य पर्दछ।
गाउँपालिकाको केन्द्रमा बत्ती नहुँदा काम गर्न मुश्किल हुँदै आएको कर्मचारी बताउँछन्। फोन, इन्टरनेट त धेरै ठूलो कुरा भएको अधिकृत न्यौपानेले बताए।
मौसम छिनछिनमै परिवर्तन हुँदा कतिखेर के हुन्छ थाहा नहुने उनले जानकारी दिए।
एक वडाबाट अर्को वडामा जानका लागि मात्र दुई दिन बढी लाग्ने भएकाले सेवा दिनसमेत मुश्किल मात्र होइन, कहाँ के भइरहेको छ भन्ने सूचनासमेत सजिलै दिन र लिन सक्ने अवस्था नरहेको उनको भनाइ छ।
सदरमुकाम दुनैबाट उपल्लो डोल्पा जाँदा घरका आफन्तसँग फोनमा ‘म प्रशासकीय केन्द्रतर्फ जाँदैछु’ भनेर खबर गर्दैगर्दा मनमनै अबको चार दिनसम्म के हुने हो भन्ने चिन्ताले मुटु ढुकढुक हुने गरेको पीडा न्यौपाने सुनाउँछन्।
बाटोमा फोनले काम नगर्ने भएकाले बीचबाटोमै बिरामी भएमा उपचार नै नपाएर धेरैको अकालमै ज्यान गएको तीतो यथार्थ सम्झँदै उनले पीडा सुनाए।
बाटोमा बस्ने बासदेखि उपचार गर्ने स्वास्थ्य संस्था नहुँदा भगवान भरोसामा यात्रा गर्नुपर्ने पर्ने पीडा यहाँका कर्मचारीदेखि सर्वसाधारणसम्मलाई हुँदै आएको छ।
शे–फोक्सुण्डो गाउँपालिकाको प्रशासकीय केन्द्र पुगेपछि मात्र टेलिफोनको पहुँचमा पुग्ने अवस्था रहन्छ। न्यौपानेले भने, ‘त्यो पनि एकपटक १५ जनाभन्दा बढीले फोन गर्न नमिल्ने अवस्था छ। एक दिनमा खाना खाएको मात्र रु ९०० खर्च हुन्छ, नास्ता खाँदा त झन् धेरै हिसाब आउने गरेको छ।’
कात्तिकदेखि हिमपात सुरू हुन्छ भने फागुनको अन्तिममा हिमपात बन्द हुन्छ। विकास निर्माणको काम गर्दा सिमेन्ट, बालुवा ढुङ्गासमेत चौरीमा बोकाएर लिँदा भारी खर्च हुने गरेको छ।
सामानको मूल्यभन्दा ढुवानी भाडा बढी खर्च हुँदा हैरान हुने गरेको छ। भौतिक पूर्वाधारको काम गर्नका लागि आवश्यक पर्ने काठ निकुञ्जको अनुमति भएपछि मात्र पाइन्छ।
त्यस्तै कम पीडा छैन डोल्पोबुद्ध गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत गौतम पङ्ज्ञानीलाई पनि।
सुविधासम्पन्न ठाउँमा बसेको आफूलाई दुर्गमको पनि अनुभव र सेवा लिनका लागि आफैं रोजेर डोल्पा आएको बताउने पङ्ज्ञानी विकासमा राज्यको स्रोतसाधन समानुपातिकरूपमा वितरण नहुँदा पिछडिएका जिल्ला विकासको मूल प्रवाहमा आउन समय लागेको बताउँछन्।
फोन गर्नसमेत निश्चित ठाउँ तथा अग्ला डाँडामा जानुपर्ने त्यो पनि पालो पर्खनुपर्ने पीडाको बीचबाट उपल्लो डोल्पाका सर्वसाधारणले हैरानी खेपेको यथार्थ उनले बताए।
सर्वसाधारण बिरामी हुँदा हेलिकप्टरमा उद्धारबाहेक अन्य उपाय नभएको गौतमको भनाइ छ। हुनेखाने मानिस हेलिकप्टरमार्फत् उद्धार गरी उपचार गर्छन् तर गरिबहरू भने मृत्यु कुरेर बस्नुपर्ने बाध्यता छ।
डोल्पोबुद्ध गाउँपालिकाका स्थानीयबासी शुद्ध पानी पिउनसमेत समय हेरेर पानी जम्मा गर्नुपर्ने पीडामा छन्।
‘ताक्सी, धोलगायतका ठाउँमा धमिलो पानी सफा हुन समय लाग्ने भएकाले समय हेरेर पानी जम्मा गर्नुपर्ने हुन्छ’, पङ्ज्ञानीले स्थानीयबासीको खास समस्या बताए।
उनले भने, ‘विकास गर्न मुश्किल छ, राज्यको स्रोत परिचालन समानुपातिक मात्र होइन, भूगोलअनुसार हुनुपर्छ, कर्मचारीलाई दिने भत्तासमेत सदरमुकाम दुनै र उपल्लो डोल्पामा एउटै भएर कहाँ हुन्छ ? विकासका लागि बजेट पुग्दैन, जनता बजेट थप माग्न आउँछन्, स्थानीय तहमा स्रोत छैन, कसरी दिनु ?’ उनले भने। साना–साना गाउँ, छरिएर रहेका बस्तीका कारण विकास गर्न मुश्किल भएको जनप्रतिनिधि बताउँछन्। (रासस)
