यसपालि 'महिनावारीका कुरा' मा हामीले ट्राफिक कार्यालय प्रमुख प्रहरी नायब महानिरीक्षक (डिआइजी) मीरा चौधरीको अनुभव समेटेका छौं। वीरगन्जमा जन्मिएकी ५३ वर्षीया मीरा सानैदेखि खेलकुदमा सक्रिय थिइन्। विशेषगरी फुटबल खेल्न रूचाउँथिन्। नारायणी अञ्चलको प्रतिनिधित्व गर्दै पहिलोपटक दोस्रो राष्ट्रिय खेलकुदमा सहभागी भएर खेल्ने मौका पाइन्। त्यसपछि २०४१ सालमा राष्ट्रिय महिला फुटबल टिमबाट खेल्न थालेकी मीरा २०४५ सालमा क्याप्टेन समेत भइन्। उनी २०५१ सालमा नेपाल प्रहरीमा भर्ती भएकी हुन्।
सेतोपाटीका मन्दिरा घिमिरेले मीरासँग गरेको कुराकानीमा आधारित लेख यहाँ प्रस्तुत छ।
***
पहिलोपटक महिनावारी हुँदा म १३ वर्षकी थिएँ। बिहान स्कुल जाने समय थियो। कपडा फेर्ने बेलामा कपडामा रगत देखेँ। के भएको रहेछ भनेर आमालाई सोधेँ। आमाले महिनावारी भएको भन्नुभयो। त्यसपछि महिनावारीलाई कसरी सम्हाल्ने, केके कुरा गर्नुपर्छ भनेर त्यही बेला आमाले सिकाउनुभयो।
महिनावारी भएपछि अन्य समुदायमा जस्तो गुफा राख्ने, लुकाउने जस्ता काम हाम्रोमा भएन। मेरी आमा र बाको अन्तरजातीय बिहे भएर हो कि, कुनैको जातजातिको परम्परामा बाँधिएर बस्न नपरेर हो वा मेरा अभिभावकले यी कुरा जरूरी छैन भनेर हो, बार्ने लगायतका काम भएनन्। पूजाकोठामा जान हुँदैन भनेर रोक लगाउने काम पनि भएन।
त्यसैले म स्कुल पनि गएकी थिएँ।
मेरा साथीहरूलाई भने कति दिनसम्म घामै नदेखाई लुकाएर राखिएको मलाई थाहा थियो। त्यति बेला किन त्यसो गरेको होला भन्ने लाग्थ्यो। बुझ्ने भएपछि थाहा पाएँ, यो त मानव अधिकारसँग जोडिएको कुरा पनि हो। महिनावारी शारीरिक रूपमा हुने नियमित प्रक्रिया हो। महिनावारीकै कारण घरमा लुकाएर, बन्देज गर्ने र स्कुल जानबाट बञ्चित गराउनु त भएन नि। महिनावारी बार्न लगाउनु त अधिकार हनन नै भयो नि!
मैले म महिनावारी हुनुअगाडि कहिल्यै पनि यसबारे शिक्षा पाइनँ। आफैं महिनावारी भएपछि मात्र जानकारी हुँदै गयो।
मलाई महिनावारी हुँदा शारीरिक कठिनाइ हुन्थ्यो। त्यसैले दुखाइ कसरी कम गर्ने भनेर म आफैं काम गर्थेँ। कहिले औषधि खान्थेँ त कहिले व्यायाम गर्थेँ।
महिनावारी हुँदा ज्यान थाकेको हुन्छ। शारीरिक रूपमा कमजोर भएको अनुभूति हुन्छ। यस्तो बेला मान्छेलाई सामीप्यताको खाँचो हुन्छ। तर त्यही बेला छुट्टै राख्ने काम हाम्रो समाजमा हुनु गलत हो। यो गर्नु हुँदैन। यस्तो बेला महिलालाई झन् धेरै सहायता र सहयोग गर्नुपर्छ।
अझ बारीमा गयो भने फल झर्ने, अचार छुँदा बिग्रिने, जनै लगाएका मानिसलाई छुन नहुने जस्ता कुरा हाम्रो समाजमा देखिन्छन्। ती कुरा मलाई पहिले पनि मिथ्या लाग्थ्यो, अहिले त मिथ्या साबित नै भएको छ।
मलाई कहिल्यै पनि मेरी आमाले महिनावारी भएका बेला यी कुरा गर्न जोड दिनुभएन। सायद ममा अन्य पारिवारिक जिम्मेवारी भएर पनि होला। यी कुरा घरमा कहिल्यै हाबी भएनन्।
महिनावारीबारे मैले जहिल्यै खुलेर कुरा गरेकी छु। कठिनाइ, गाह्रो भइरहेको छ भनेर अरूले खुलेर सहयोग गर्नुहुन्थ्यो। धेरै महिलाहरू पुरूष साथीसँग कुरा गर्न लजाउनु हुन्छ। तर यसमा लजाउनुपर्ने कुनै कुरा छैन।
महिनावारीलाई कसैले पनि नराम्रो मानेको छैन। यहाँ बुझाइको फरक मात्र हो। जसरी बुझाउँछौं त्यसरी नै बुझ्छौं।
नेपाल प्रहरीमा पनि महिनावारीको समयमा कसैलाई गाह्रो हुँदा उहाँहरूलाई हामीले सहुलियत दिन्छौं। तालिमका बेला महिनावारीकै कारण कसैलाई कठिनाइ भइरहेको छ भने त्यो समयमा सहज तालिम दिने र पछि पुनः कोर्स सक्ने गरेका छौं।
म पहिले फुटबल खेलाडी थिएँ। खेलाडी जीवनमा महिनावारीकै कारण मैले पाएका अवसर कहिल्यै गुमाउन चाहिनँ।
प्रहरीमा १५ महिने तालिम हुन्थ्यो। महिनावारी हुँदा मुश्किल भए पनि व्यायाम गरेर दुखाइ भुलाउँथे।
धेरैजसो दुर्गम क्षेत्रमा २-३ घन्टा हिँडेर स्कुल जानपर्ने स्थिति अझै छ। महिनावारीका कारण समस्या हुने भएकाले कति किशोरी स्कुल नै जाँदैनन्। किशोरीहरूले स्कुल छाड्नेमध्ये यो पनि एक कारण हो। हामी लैंगिक समानताको कुरा गरिरहेका छौं। जब अवसर नै समान हुँदैन तब समान प्रतिस्पर्धा कसरी हुन सक्छ?
हेर्दा यी कुरा सामान्य र सानो देखिएला। तर यस्तै साना कुराले महिलाहरू विभिन्न अवसरबाट वञ्चित हुनु परेको छ। दीर्घकालीन रूपमा ठूलो असर परेको हुन्छ। समानताको कुरा मात्र गरेर हुँदैन, व्यवहारमा हुनुपर्छ।
महिनावारीका कुचलनलाई धर्मसँग जोडेर पनि व्याख्या गरिएको हुन्छ। समाजमा जब धर्मको कुरा ल्याएर मान्छेलाई केही कुरा सिकाइन्छ तब मानिसहरूको मनोविज्ञान परिवर्तन गराउन गाह्रो हुन्छ। त्यसैले समाजमा भएका नराम्रा चलन रोकेर राम्रा चलन मात्र अगाडि बढाउनुपर्छ। धर्म र परम्पराका नाममा नराम्रो अभ्यासलाई निरन्तरता दिन हुँदैन।
हामीले बालबालिकाहरूलाई महिनावारी सँगै प्रजनन स्वास्थ्यबारे पनि जानकारी दिनुपर्छ। महिनावारी हुनु भनेको एक महिला संसार अगाडि बढाउन सक्ने भइन् भन्ने एक प्रतीक पनि हो। कतिपय अवस्थामा प्रजनन स्वास्थ्यबारे थाहा नहुँदा र घरपरिवार र स्कुलबाट शिक्षा नदिँदा सानैमा गर्भवती हुने अवस्था पनि आउँछ।
त्यसैले यी कुराहरू रोक्न पनि हामीले साना बालबालिकालाई प्रजनन स्वास्थ्यबारे जानकारी दिन लजाउनु हुँदैन। महिनावारी र प्रजनन स्वास्थ्यको अन्तरसम्बन्ध छ भनेर बुझाउन सक्नुपर्छ।
यो पनिः
१- एलिना चौहान भन्छिन्- हाम्रो घरमा भाइले बहिनीलाई प्याड किनेर ल्याइदिन्छ (भिडिओ)
२- कमेडियन सीता भन्छिन्- पहिले महिनावारी हुँदा कुरा काट्थे, अचेल केक काट्छन्! (भिडिओ)
३- सृष्टि केसी भन्छिन्- कतिले त तिमीहरू पनि महिनावारी हुन्छौ र भनेर सोध्छन् (भिडिओ)
४- अल्ट्रा धावक मीरा भन्छिन्- महिनावारी बारेको कहिल्यै थाहा पाइनँ (भिडिओ)
५- रंगकर्मी सिर्जना भन्छिन्- महिनावारी भएको ६ महिनासम्म कसैलाई भनिनँ (भिडिओ)
६- एलिन भण्डारी भन्छन्- महिनावारीले मलाई तँ पुरूष होइन, महिला होस् भनेझैं लाग्थ्यो (भिडिओ)
७- कलाकार बेनिशा हमाल भन्छिन्- महिनावारी भएका बेला क्यामरा छोएर सुटिङ रोकियोसम्म भन्थे! (भिडिओ)
८ - महिनावारीबारे कुरा गर्न लजाउनु हुँदैन (भिडिओ)
९- म पहिलोपटक महिनावारी हुँदा आमाले खुसी भएर अरूलाई सुनाउनुभएको थियो (भिडिओ)
