१७ डिसेम्बर २०२० मा न्युयोर्क टाइम्समा एउटा समाचार छापियो। जसमा ५० जनाभन्दा बढी भारतीय नयाँदिल्लीबाट पक्राउ परेको उल्लेख थियो। कल सेन्टर सञ्चालन गर्ने बहानामा उनीहरूले 'स्क्याम' सञ्चालन गरिरहेको समाचारमा उल्लेख थियो।
उनीहरूले भारतमै बसेर प्रविधिको प्रयोग गरी अनाधिकृत रूपमा व्यक्तिगत विवरणमा पहुँच पुर्याएर अमेरिकी नागरिकलाई ब्ल्याकमेलिङ गरी ठगी गरेका थिए।
भारतीय मिडिया द न्युज मिनेटमा पनि गत फेब्रुअरी ४ मा यस्तै प्रकृतिको अर्को समाचार छापियो। जसमा ६ जना पक्राउ गरेको उल्लेख थियो।
यस्ता समाचारहरू नेपालको साइबर ब्युरोले पनि नोटिसमा राखेको थियो। छिमेकी मुलुक भारतबाट अमेरिकी नागरिकलाई ठगिरहेको समाचार आएपछि ब्युरोले पनि अनुसन्धान थाल्यो।
त्यसैबीच प्रहरीले एउटा 'टिप' पायो- काठमाडौंकै एउटा कल सेन्टरले पनि यस्तै धन्दा चलाइरहेको छ।
त्यही टिपको आधारमा अनुसन्धान गरेर असार ३ गते शुक्रबार ब्युरोको विशेष टोलीले काठमाडौंको धुम्बाराहीस्थित अर्बिट नेक्सस प्रालिमा छापा मार्यो।
त्यहाँबाट प्रहरीले दुई जना भारतीयसहित १३ जनालाई पक्राउ गर्यो।
'नेपालमा थुप्रै कल सेन्टर सञ्चालनमा छन्। तर केही कल सेन्टरले गलत उद्देश्यले काम गरिरहेको भन्ने सूचना पायौं,' ब्युरोका प्रवक्ता प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक नविन्द अर्यालले भने, 'छिमेकी भारतमा पनि आधुनिक प्रविधिसहितका कल सेन्टर सञ्चालनमा छन्। जसले कल सेन्टरको नाममा स्क्याम गरिरहेका छन्।'
अर्बिट नेक्ससको कार्यालय समय बेलुकी ७ बजेदेखि बिहान ४ बजेसम्मको थियो। किनभने यो कल सेन्टर नेपाल केन्द्रित थिएन। यो अमेरिका, क्यानडालगायत मुलुकका नागरिकसँग कुराकानी गर्न सञ्चालनमा ल्याइएको हो।
यसका सञ्चालक काठमाडौंको बुढानिलकण्ठ नगरपालिका-१२ कपन बस्ने ३३ वर्षीय विजय श्रेष्ठ हुन्। अहिले उनी प्रहरी हिरासतमा छन्। विजय आइटी व्यवसायी हुन्। उनको अर्बिट नेक्ससको वेबसाइट हेर्ने हो भने जग्गा किनबेचको समेत कारोबार गर्ने गरेको देखिन्छ।
उनी यस कम्पनीका सञ्चालक भए पनि यसमा हुने गतिविधि उनको नियन्त्रणबाहिर छन्।
भारतको महाराष्ट्र घर भई काठमाडौंको सामाखुसी बस्ने ३२ वर्षीय निसान खैरे र उत्तर प्रदेश घर भई सामाखुसी बस्ने २४ वर्षीय मनीष तिवारी पक्राउ परेका छन्। कल सेन्टर सञ्चालनमा यी दुई जनाको भूमिका महत्वपूर्ण छ।
निसान कम्पनीमा सुपरभाइजरको रूपमा काम गर्छन् भने मनीष मनिटरिङ काम गर्छन्।
'उहाँहरू दुई जनाले सुपरभाइजिङ र मनिटरिङ गर्ने हो। मनीषले कल सेन्टरमा कार्यरत कर्मचारीहरूलाई मनिटरिङ गर्ने रहेछ। र, त्यहाँबाट आएको सूचनाहरू निसानलाई आफ्नो भारतमा रहेको कार्यालयलाई दिने रहेछ,' अर्यालले भने।
निसानले कल सेन्टरमार्फत् पाएका सूचनाहरू भारतको एउटा कार्यालयमा पठाउँथे। ती डाटामा बैंक खाताका नाम, पासवर्डलगायत हुन्थे।
'पीडित व्यक्तिहरूका बैंकिङ डिटेल, ल्यापटप, मोबाइलमा भएका कारोबारको डाटा, नाम, पासवर्ड जस्ता डाटाहरू लिएर यहाँबाट भारतको कार्यालयमा पठाइने रहेछ,' उनले भने।
यस्ता डाटा उनीहरूले टेलिग्राममार्फत् पठाउँथे। प्रहरीले अर्बिटको अफिसमा काम गरिरहेका कर्मचारीहरूलाई पनि पक्राउ गरेको छ।
काठमाडौं-२९ रानीबारी बस्ने २२ वर्षीया आमिन खड्का, लमजुङकी २२ वर्षीया करण गुरूङ, बनेपा घर भई भक्तपुर राधेराधे बस्ने ३५ वर्षीय अनोज लामा र उदयपुर घर भई कालोपुल बस्ने २० वर्षीया आरूषी राई पक्राउ परेका छन्।
यस्तै नुवाकोट घर भई बानियाँटार बस्ने २१ वर्षीया युविना तामाङ, रानीबारी बस्ने २३ की आरस तुलाधर, दोलखा घर भई डल्लु बस्ने २६ वर्षीया सपना मग्राती, सुर्खेत घर भई लोकन्थली बस्ने १९ वर्षीय टीका राउत, झापा घर भई सिफल बस्ने २४ वर्षीय सुनिता राउत र नुवाकोट घर भई रानिबारी बस्ने सागर श्रेष्ठ पनि पक्राउ परेका छन्।
प्रहरीले गरेको प्रारम्भिक अनुसन्धानअनुसार कर्मचारीहरूलाई थोरै पैसामा काम गराएको देखिन्छ। दुई जना भारतीय भने पाँचतारे होटलको सुविधा लिएर बसिरहेका थिए।
पक्राउ परेका नेपाली कर्मचारीहरूको काम अमेरिका, क्यानडालगायत देशका नागरिकहरूसँग कुराकानी गर्ने हो।
ब्युरोको अनुसन्धानबाट उनीहरूले विशेषगरी अमेरिकी नागरिकलाई निशाना बनाएको देखिन्छ। अमेरिकी नागरिकमा पनि सबैलाई भने उनीहरूले निशाना बनाउँदैनथे।
उनीहरूले पेन्सन भएर बसेका, वृद्ध-वृद्धा, एक्लै बसोबास गरिरहेका व्यक्तिलाई निशाना बनाउने गरेको प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक अर्यालले बताए।
'यस्ता व्यक्तिहरूलाई टार्गेट गरेर ल्यापटप, डेस्कटप, मोबाइलमा एउटा सूचना पठाउँछन्,' उनले भने, 'युवाहरूले बुझेर नक्कली हो भनेर थाहा पाउँछन् भने बुढाबुढीले थाहा नपाएर ठगिएको अवस्था छ।'
त्यो सूचनामा माइक्रोसफ्ट विन्डोजको ट्याग हालेर पठाउँथे। जसमा लेखिएको हुन्थ्यो, 'पोर्नोग्राफिक अलर्ट (अश्लीलजन्य सामग्रीको चेतावनी)। सुरक्षाका कारण तपाईंको कम्प्युटरलाई ब्लक गरिएको छ।'
यसरी अनाधिकृत रूपमा पहुँच पुर्याएर सन्देशसँगै एउटा नम्बर पनि दिइएको हुन्थ्यो। त्यो नम्बरमा डायल गर्यो भने काठमाडौंको धुम्बाराहीको कल सेन्टरमा फोन आउँथ्यो।
'गिरोहले एउटा नम्बर बनाएर राखेको छ। पीडितले त्यसमा फोन गर्यो भने काठमाडौंको कल सेन्टरमा आउँथ्यो। त्यो मान्छे अमेरिकाको जुनसुकै ठाउँमा भए पनि फोन काठमाडौंमै आउँथ्यो,' अर्यालले भने।
उनीहरूले गोएजेन्ट भन्ने एपको प्रयोग गरेर यस्तो सिस्टम बनाएको उनले बताए। त्यसरी फोन आएपछि कल सेन्टरमा बसेका व्यक्तिहरूले समस्याको समाधान गर्ने भन्दै अर्को एउटा वेबसाइट खोल्न लगाउँथे।
कलसेन्टरबाट '२४७ केयर डट युएस' नामको बेवसाइट खोल्न भन्थे। त्यसलगत्तै भारतबाट ती व्यक्तिलाई एउटा कोड गइसकेको हुन्थ्यो। कोड हालिसकेपछि भने ती व्यक्तिलाई थप फसाउँदै जाने गरेको प्रहरी अनुसन्धानमा देखिएको छ।
'कोड हालेपछि पीडित व्यक्तिको कम्प्युटरको स्क्रिन नै धुम्बाराहीमा बस्ने कर्मचारीको स्क्रिनमा देखिने सिस्टम हो,' उनले भने, 'यसरी देखिँदा पीडितलाई थाहा हुँदैन। फेरि कुरा गर्दागर्दै केही कारणवश फोन काटियो भने पनि फेरि अर्को प्रविधिको प्रयोग गरेर त्यही व्यक्तिलाई फोन गर्थे।'
फेरि फोन गर्नको लागि उनीहरूले एक्सलाइट एपको प्रयोग गर्थे। त्यसपछि कल सेन्टरबाटै पुन: तपाईंको खाता ह्याक भएको छ भन्ने सूचना पठाइन्थ्यो। जसले गर्दा पीडित थप आत्तिने गर्छन्।
कल सेन्टरबाट कुराकानी गर्ने व्यक्तिहरूले पनि आफूहरू माइक्रोसफ्ट वा गुगललगायत कम्पनीबाट कुराकानी गरिरहेको बताउँथे। के-के भन्ने भनेर भारतबाट बुँदा बनाएर नेपाल पठाइएको थियो।
'भारतबाट नै तयार पारेर केही बुँदाहरूको स्क्रिप्ट पठाइएका छन्। जसको पालना गर्दै गएपछि त्यो कम्प्युटर आफ्नो नियन्त्रणमा लिन सकिन्छ,' अर्यालले भने,'त्यसपछि तपाईंले आफ्नो बैंक खाता हेर्नुहोस्। कुनै आपराधिक गतिविधिमा संलग्न रहेछ भनेर विश्वास दिलाउँछ। त्यसपछि बैंक खाताको नाम, पासवर्ड, जिप कोडलगायत विवरण सबै यता कल सेन्टरमा आइसकेको हुन्छ।'
त्यो विवरणहरू निसानको हातमा पर्छ। उनले त्यो विवरण भारतमा पठाएपछि बैंकबाट पैसा निकालिन्थ्यो।
यसले विश्वव्यापी आपाराधिक सञ्जालको रूपमा स्क्याम सञ्चालन भइरहेको देखाएको उनले बताए।
यसरी सञ्चालन भइरहेको धन्दामा भारतीय कम्पनीसँग कुनै सम्झौता भएको देखिन्न। तर यहाँको कल सेन्टर सबै भारतकै कम्पनीको नियन्त्रणमा छ।
यसरी उनीहरूले कयौं व्यक्तिहरूबाट लाखौं ठगी गरिसकेको प्रहरीको अनुमान छ। दुई महिनादेखि सञ्चालनमा रहेको यो कम्पनीले धेरैजसो अमेरिकी नागरिकलाई ठगेको खुले पनि यकिनसाथ कति जनाबाट कति ठगेको भन्ने खुलिनसकेको प्रहरीको भनाइ छ।
अहिले ठगिएको भनिएका अमेरिकी नागरिकहरू कोही पनि प्रहरीको सम्पर्कमा छैनन्। तर, उनीहरूले नेपालमा बसेर आपराधिक क्रियाकलाप गरिरहेको हुँदा अनुसन्धान गरी पक्राउ गरेको ब्युरोले जनाएको छ।
'यहाँ नेपालमा बसेर यस्तो काम गर्दा सहज हुन्छ। टेक्नोलोजीसम्बन्धी भएको हुँदा प्रहरीले थाहा पाएर केही गर्न सक्दैन भनेर गरेको पनि हुनसक्छ,' अर्यालले भने।
प्रहरीले बरामद गरेको प्रमाणहरूबाट पनि यो कुरा थाहा हुने उनी बताउँछन्। प्रारम्भिक अनुसन्धानकै क्रममा भएको हुँदा यो कुरा विस्तृत अनुसन्धानपछि मात्रै खुल्ने उनले बताए।
प्रहरीले पक्राउ परेकाहरूमाथि विद्युतीय कारोबार ऐन, २०६३ अन्तर्गत अनुसन्धान अघि बढाएको छ।
उनीहरूमाथि सात दिन हिरासतमा राखेर अनुसन्धान गर्न जिल्ला अदालत काठमाडौंले अनुमति दिएको छ।
अहिले नेपालमा पनि अनलाइन सेवाहरू सञ्चालनमा आइरहेको र यस्तै स्क्यामहरू हुनसक्ने भन्दै सतर्क रहन ब्युरोले आग्रह गरेको छ।
