नेपाल र चीनले संयुक्त रूपमा सुरूङ निर्माण गर्ने कम्पनी स्थापना गर्ने भएका छन्।
चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको दुई दिने भ्रमणका क्रममा आइतबार नेपालमा सुरूङ निर्माणको काम गर्नेगरी सयुक्त संस्था बनाउने सैद्धान्तिक सम्झौता भएको हो।
नेपालको अर्थ मन्त्रालय र चीनको चाइना इन्टरनेशनल डेभलपमेन्ट कोअपरेशनबीच उक्त सम्झौता भएको हो। नेपाल सरकारले अघिल्लो वर्ष नै निर्माण कम्पनी बनाउने घोषणा गरिसकेको छ।
योसँगै नेपालमा चिनियाँ लागनी सहजीकरण गर्नका लागि कार्यदल बनाउने पनि समझदारी भएको छ।
यसअघि चिनियाँ राष्ट्रपति सीले नेपाल–चीन रेलमार्गको सम्भाव्यता अध्ययन गर्ने र काठमाडौंबाट केरूङसम्म दुई वटा सुरूङ मार्ग बनाउने बताएका थिए।
‘हामी चीन-नेपाल हिमालय सीमापार रेलमार्गको सम्भाव्यता अध्ययन सुरू गर्नेछौं,’ शनिबार साँझ आयोजित रात्रीभोजलाई सम्बोधन गर्दै सीले भनेका थिए, ‘काठमाडौंबाट केरुङसम्मको सुरुङ मार्ग परियोजना अगाडि बढाउन हामी सक्रिय हुनेछौं। अरनिको राजमार्गलाई विभिन्न चरणमा स्तरोन्नति गरेर सञ्चालनमा ल्याउनेछौं।’
उच्च सरकारी स्रोतका अनुसार यो सुरूङ मार्ग अनुदानमै बनाइदिन चीन सरकार सहमत भएको छ।
सुरूङ मार्ग दुई खण्डमा निर्माण हुनेछ।
पहिलो खण्डले काठमाडौंको टोखा र नुवाकोटको छहरेलाई जोड्नेछ भने दोस्रो खण्डले रसुवाको बेत्रावती र स्याफ्रुवेंसीलाई जोड्नेछ।
अहिले अध्ययन भएको टोखा-छहरे खण्डको लम्बाइ चार किलोमिटर छ।
‘हामीले भने यसलाई ८ किलोमिटर बनाउनुपर्ने प्रस्ताव गरेका छौं। त्यति भयो भने सडकका मुख्य घुम्ती सकिन्छन्,’ स्रोतले भन्यो।
दोस्रो खण्ड बेत्रावती-स्याफ्रुवेंसी सुरूङ हो। यो सुरूङ १७ देखि २४ किलोमिटर लामो हुनेछ।
अहिलेको प्रारम्भिक अध्ययनअनुसार स्याफ्रुवेंसीबाटै सुरू गरेर बेत्रावतीसम्म सुरूङ बनाउने हो भने त्यसको लम्बाइ २४ किलोमिटर हुन्छ।
रसुवाको सदरमुकाम धुन्चेभन्दा केही माथिबाट सुरूङ सुरू गर्ने हो भने १७ किलोमिटर हुन्छ।
‘सुरूङ निर्माण ठ्याक्कै कहाँबाट सुरू गर्ने भन्ने विस्तृत अध्ययनपछि तय हुनेछ,’ स्रोतले भन्यो, ‘अहिलेसम्मको अध्ययन हेर्दा दुइटा सुरूङको लम्बाइ लगभग ३० किलोमिटर जति हुने देखिन्छ।’
यो सुरूङ मार्ग बनेपछि काठमाडौं-केरूङको जम्मा लम्बाइ ८२ किलोमिटरमा झर्नेछ।
यी सुरूङ मार्गले काठमाडौं-केरूङ सडक पहिरोले अवरुद्ध भइरहने समस्या पनि अन्त्य गर्नेछन्। त्यसपछि बाह्रै महिना काठमाडौं-केरूङबीच सडक यातायात निर्वाध चल्नेछ।
यसको भू-राजनीतिक महत्व कम हुने छैन। दुई वर्षअघि भारतले नेपालमा नाकाबन्दी लगाएका बेला केरूङबाट कच्ची सडकमा ढलपल गर्दै १२ वटा ट्यांकर तेल बोकेर नेपाल छिरेका थिए। त्यसको मनोवैज्ञानिक प्रभाव दिल्लीमा कम परेको थिएन। चीनले नेपाललाई दिएको बलियो ढाडस भारतले अन्तत: नाकाबन्दी अन्त्य गर्नुको एउटा मूल कारण थियो।
नेपाल र चीनबीच पारवहन सन्धि र त्यसको प्रोटोकलमा हस्ताक्षर भइसकेको छ। सुरूङ मार्गसहित टोखा-केरूङ सडक सञ्चालनमा आएपछि व्यवहारिक रूपमै नेपालको समुद्री तटसम्मको पहुँचमा भारतको ‘एकाधिकार’ अन्त्य हुनेछ।
यी सुरूङ मार्ग निर्माणको अर्को पनि अर्थ छ- अब नेपाल र चीन दुवैलाई तत्कालै रेल मार्ग बनाइहाल्नु पर्ने दबाब रहन्न।
केही अघिसम्म पनि चीनले रेलमार्ग निर्माण चाँडै सुरू गरिदेओस् भन्ने अपेक्षा नेपाल सरकारको थियो। यो बीचमा रेल निर्माणसँग जोडिएका प्राविधिक, आर्थिक चुनौती र जटिलता बाहिर आए।
चीनले गरेको पूर्वसम्भाव्यता अध्ययन प्रतिवेदनले पनि रेलमार्ग निर्माण गर्न करिब तीन खर्ब रुपैयाँ र कम्तिमा ९ वर्ष लाग्ने देखायो। त्यसपछि सम्भाव्यता अध्ययन र डिपिआर निर्माणको चरणमा हामी प्रवेश गरेकै छैनौं।
सीमापारिको अन्यौल पनि कम छैन। तिब्बतको सिगात्सेसम्म रेल आएको छ। तर सिगात्सेबाट केरूङसम्म ५४० किलोमिटर रेल चीनले कहिलेसम्म विस्तार गर्ने योजना बनाएको छ, यकिन छैन। नेपालतिरको १०० किलोमिटर रेलमार्ग बनाउन करिब तीन अर्ब अमेरिकी डलर लाग्ने हो भने त्यही हिसाबले सिगात्से-केरूङ रेलमार्ग बनाउन करिब १५ अर्ब डलर लाग्छ।
यति ठूलो धनराशी खर्च गरेर नेपालसँग रेल जोड्नु दुवै देशका लागि आजका दिनमा आर्थिक हिसाबले कति लाभदायक छ भन्नेमा चीनको खुलस्त धारणा बाहिर आएको छैन।
नेपाल हुँदै रेल भारतसम्म पुग्ने अवस्था आयो भने चीनका लागि त्यो लगानी पक्कै ठूलो होइन।
यस्तो अवस्थामा सुरूङ मार्गसहित टोखा-केरूङ सडक निर्माणले दुवै पक्षलाई रेलमार्ग निर्माणको हतारोबाट छुटकारा दिनेछ।
व्यावहारिक रूपमा पनि चिनियाँ अनुदानमा यी सुरूङ मार्ग निर्माण सुरू भएपछि तुरून्तै रेलमार्ग निर्माणमा चीन जुट्ने छैन। किनभने यी सुरूङको आर्थिक लगानी सानो हुने छैन। डिपिआर निर्माणको चरणमा प्रवेश नगरेकाले अहिले नै लगानी कति चाहिन्छ भन्न सकिन्न।
जापान सरकारको अनुदानमा नागढुंगा-सिस्नेखोला जोड्ने २.७ किलोमिटरको सुरूङ मार्ग निर्माण सुरू हुन लागेको छ। त्यसको लागतका आधारमा उस्तै भूगोलमा रहेको टोखा-केरूङ सडकमा बन्ने सुरूङ मार्गको लागत अनुमान गर्न सकिन्छ।
यो २.७ किलोमिटर लामो सुरूङ निर्माण गर्न १४ अर्ब रुपैयाँमा जापानी कम्पनीले भर्खरै ठेक्का लिएको छ। जग्गाको क्षतिपूर्तिको रकम अलग छ।
नागढुंगा-सिस्नेखोला सुरूङकै जत्तिको लागत अनुमान गर्ने हो भने पनि टोखा-केरूङ सडकमार्गमा पर्ने सुरूङहरू बनाउनका लागि हाराहारी १५० अर्ब रुपैयाँ लाग्नेछ।
