साता दिन पहिलेमात्रै खुमलटारस्थित राष्ट्रिय विधिविज्ञान प्रयोगशालामा एक महिला आफ्नो २१ वर्षीय छोराको ‘डिएनए’ परीक्षणका लागि आइपुगिन्। विवाह भएको १९ वर्षपछि र छोरा १८ वर्षको हुँदादेखि सुरू भएको तनावका कारण उनी अदालत हुँदै यहाँसम्म आइपुगेकी थिइन्।
वैदेशिक रोजगारीमा रहेका श्रीमानले स्वदेशमा बस्न थालेदेखि नै आफू र छोरालाई शङ्का गर्ने गरेको ती महिलाले बताइन्। पटकपटकको झगडापछि उनले अदालतमा माना चामलका लागि मुद्दा हालिन्। त्यही मुद्दा अहिले तीन वर्षसम्म टुङ्गिएको छैन। डिएनए परीक्षण गरेर आफ्नो अधिकार लिनेमात्रै नभई, लागेको आरोप पनि पखाल्न लागेको उनले बताइन्।
उनले भनिन्, ‘रिपोर्ट हुलाकमार्फत् नै जाने भएकाले आउनु पर्दैन भन्नुभएको छ।’
छोराछोरी निकै ठूला भइसकेपछि पनि ‘मेरो सन्तान होइन’ भनेर श्रीमानले शंका गरेपछि ती महिला परीक्षणका लागि आएकी प्रयोगशालाका सूचना अधिकारी दिनेशकुमार झाले बताए।
उनका अनुसार महिनामा झण्डै तीन चार जनासम्म बुवा प्रयोगशालामा ‘सन्तान हो/होइन शङ्का लाग्यो, डिएनए परीक्षण गराउन चाहन्छु’ भनेर आउने गरेको उनको भनाइ छ।
अदालतबाट आउने मुद्दामा सबभन्दा बढी अंश मुद्दा हुने गरेको छ। आमाभन्दा बढी बुवा विवादित हुने गरेको उनको भनाइ छ।
उनले भने, ‘आमा र बुवा दुवै विवादित भएका दुई तीन वटामात्रै मुद्दा आएको छ।’
उनका अनुसार उमेर ढल्किएकामा समेत आफ्ना सन्तानसँग अविश्वास रहेको पाइन्छ।
साठी वर्ष वा त्योभन्दा बढी उमेरका समेत डिएनए परीक्षण गरेर सन्तान आफ्नो हो/होइन भनेर जान्न चाहन्छन्।
उनले भने, ‘हामीले महिनैपिच्छे यस्ता व्यक्तिलाई फर्काइरहेका छौं।’
अर्को एउटा घटनामा केही समय पहिले आफूसँगै परिवारका अरु सदस्यलाई हङ्कङ लैजान एक पुरुष दुई सन्तानको डिएनए परीक्षण गर्न आए। उनीसँग आएका दुई सन्तानको परीक्षण पनि भयो। उनीहरूमध्ये एक जनाको नतिजा सकारात्मक र एक जनाको नकारात्मक आयो। प्रयोगशालाले अहिलेसम्म त्यो नतिजा उनीहरूलाई दिएको छैन। प्रयोगशालाले सम्भव भएसम्म बुवा र आमा दुवैको डिएनए परीक्षण गर्दै आएको भए पनि यो घटनामा बुवा र सन्तानको मात्रै डिएनए परीक्षण गरिएको थियो। प्रयोगशालाले अहिले पनि आमाको डिएनए परीक्षण गर्नुपर्ने भन्दै प्रतिवेदन दिएको छैन।
यी दुई उदाहरण जस्तै समाज परिवर्तन हुँदै जाँदा समाजमा यी र यस्तै घटना बढ्न थालेका छन्। प्रयोगशालाले मुख्य गरेर अदालत र त्यसबाहेक अध्यागमन विभाग लगायतको सिफारिसमा मात्रै डिएनए परीक्षण गर्दै आएको छ।
प्रयोगशालामा कतिपय व्यक्तिले आफ्ना सन्तान आफ्नो हो/होइन शङ्का लागेकै भरमा परीक्षणका लागि आउने गरेको उनले बताए। कतिपयको भने मेरो सन्तान हो भनेर विश्वास गरेर डिएनए परीक्षण गर्न आउँदा नतिजा नकारात्मक नतिजा आएको पाइन्छ।
डिएनए परीक्षण गर्न पाउने अधिकार भए पनि व्यक्तिगतरूपमा आएका मुद्दामा राय दिने नगरिएको झाले बताए। अध्यागमनको प्रयोजनका लागि डिएनए परीक्षण गर्ने गरिएकाले कतिपयले झूटो बोलेरसमेत परीक्षण गराउन चाहने उनले बताए।
उनले भने, ‘हामीले पूरै कागजात हेरेरमात्रै काम अघि बढाउँछौं।’
नेपालमा विसं २०६२ बाट मानिसको डिएनए परीक्षण सुरू हुँदाभन्दा अहिले डिएनए परीक्षण थप विश्वसनीय भएको प्रयोगशालाका निमित्त कार्यकारी अधिकृत वीरेन्द्रराज शाक्यले बताए।
अहिले २७ वटा गुणका आधारमा आमाबाबु र सन्तानको डिएनए परीक्षण हुने गरेको उनले बताए। डिएनए परीक्षण सुरू हुँदा १६ वटा गुणका आधारमा परीक्षण गर्ने गरिएकामा केही वर्ष पहिलेबाट २४ वटा गुणका आधारमा परीक्षण हुने गरेको थियो। दुई वर्ष पहिलेदेखि थप तीन गुणसमेत गरेर २७ वटा गुणका आधारमा परीक्षण भइरहेको छ।
उनले भने, ‘यसले निर्दोष व्यक्ति बुवा हो भनेर प्रमाणित हुँदैन।’
नेपालमा अहिले तीन किसिमको डिएनए परीक्षण हुने गरेको छ।
आमा, बुवा र सन्तानको डिएनए परीक्षणले सबभन्दा विश्वसनीय हुने झाले बताए। केही वर्ष पहिलेदेखि पितृत्व पुस्ता निर्धारण गर्ने र मातृत्व पुस्ता निर्धारण गर्ने परीक्षण हुँदै आएको उनले बताए। यी दुवैमा एउटा व्यक्तिको डिएनए सयौं पुस्तासम्म मिल्न सक्छ। यसले यकिन गरेर व्यक्ति पहिचान नगरे पनि पुस्ता देखाउने उनले बताए।
उनले भने, ‘कुनै पनि घटनामा व्यक्ति नै पहिचान नगरे पनि एउटा दिशातर्फ निर्देशन गर्छ।’ प्रयोगशालाले दुई वर्ष पहिलेदेखि जनावरको समेत डिएनए परीक्षण सुरू गरेको छ। रासस
