कास्कीको धम्पुस गाउँमाथिको झारस्वाराको घना जंगल। त्यो बिहानको वातावरणमा विशेष किसिमको शीतलता र गाम्भीर्य थियो। सूर्यका किरणहरू भर्खरै अग्ला पहाडका टुप्पाहरूलाई स्पर्श गर्दै सुनौलो रङ छरिरहेका थिए तर जंगलको फेदसम्म अझै ओस बाँकी नै थियो। हावा यस्तो शीतल थियो मानौँ झरनाको पानी छरिएर आएको छ।
जंगल बाहिरबाट शान्त देखिए पनि त्यो शान्तिभित्र जीवनको एक निरन्तर चक्र चलिरहेको थियो; सिकार र सिकारीको, संघर्ष र अस्तित्वको। पातलो ज्यान भए पनि बलियो मन भएकी बिमलकी आमा अनि हँसिली र फुर्तिली साइँली आमा अर्थात् जेठानी र देउरानी सधैँझैँ घाँस काट्न जंगलतिर निस्केका थिए।
उनीहरूले काँधमा बाँसको बलियो डोको बोकेका थिए अनि हातमा चम्किलो हँसिया। उनीहरूका पाइलाहरू बिस्तारै उकालो–ओरालो गर्दै जंगलको गहिराइतिर सर्दै थिए। पाइलामुनि सुकेका पातहरू किचिएर खस्राङ्ग, खस्राङ्गको एक सुरिलो आवाज निस्कन्थ्यो जुन चराहरूको चिरबिर र टाढाको खोलाको सुस्केरासँग मिसिएर प्रकृतिको आफ्नै संगीत बनिरहेको थियो।
जेठानी–देउरानीको सम्बन्ध डोकोको नाम्लो जस्तै बलियो थियो, एकअर्काको भार थाम्न सधैँ तयार। उनीहरू घाँस काट्दै गर्दा गाउँका कुरा, घरका समस्या र छोराछोरीको भविष्यबारे कुरा गर्थे। आज पनि उनीहरूले हिजो बेलुकाका कोदोको पीठोको खानामा घिउ कम भएर राम्ररी नपाकेकोबारे ठट्टा गर्दै थिए।
घाँसको बाक्लो मुठो काट्दै, बिमलकी आमाले बिस फिट टाढा व्यस्त साइँली आमालाई हेरेर ठुलो स्वरमा सोधिन्, ‘ए साइँली!, कति भयो भारी? डोको भरियो कि छैन?’
साइँली आमाले लामो सास फेर्दै हाँस्दै जवाफ दिइन्- ‘भरिन आँट्यो दिदी! तपाईँको जति त छैन होला। आज त साह्रै कलिलो घाँस रहेछ, मनै लोभियो।’
उनीहरूको हाँसो जंगलको शान्तिमा मधुर स्वरमा गुन्जियो। उनीहरू आफ्नो काममा यति मग्न थिए कि कुनै खतराको अनुमानै गर्न सकेनन्। जंगलको माथिल्लो डिलमा एउटा ठुलो, शक्तिशाली र डरलाग्दो बाघले उनीहरूलाई नियालिरहेको थियो।
मानिसको आवाजले झस्किएर होस् या सिकारको प्राकृतिक भोकले, बाघले एकैछिनमा आक्रमण गर्यो। अचानक त्यो शान्तिलाई चिर्दै एउटा भयानक, शक्तिशाली गर्जना गुन्जियो: ‘गर्ह्रह्र! गर्ह्र्र्रऽऽऽरर!’ त्यो गर्जनले केवल जंगललाई मात्र होइन, उनीहरूको मुटुलाई पनि एकैपटक थर्काइदियो।
साइँली आमाले पछाडि फर्केर हेर्ने मौका पनि पाइनन्। बाघले सिधा, तल्लो भागमा बसेर घाँस काटिरहेकी साइँली आमालाई लक्षित गरी झम्टियो। उसको उद्देश्य घाँस काटिरहेको मानिसको घाँटीमा आफ्नो धारिलो नङ्ग्रा गाड्नु थियो, घाँटीमा दाँत गाडेर रगत पिउन थियो। तर भाग्यले एउटा विचित्र मोड लियो।
साइँली आमाले भर्खरै काटेको घाँसले उनको डोको लगभग आधा भरिएको थियो। बाघको विशाल शरीरको वजन सिधै साइँली आमाको पिठ्युँमा हुनुपर्नेमा, डोको र साइँली आमाको बिचमा आएको त्यो घाँसको बाक्लो थुप्रोले बाघको प्रहार थोरै चिप्लियो। आक्रमणको गति र बाघको भारीपनले डोको उनको टाउकोमा अड्याएको नाम्लोबाट चट्ट फुत्कियो। त्यो पल डरलाग्दो र अप्रत्याशित दुवै थियो।
झारस्वाराको त्यो ठाउँ अलिकति भिरालो थियो। डोकोको गोलो आकार, आधा भरिएको घाँसको वजन र त्यसमाथि बाघको गह्रुङ्गो शरीरको संयोजनले डोकोलाई एक विनाशकारी रोलिङ यन्त्रमा परिणत गर्यो। बाघ डोकोमा पर्यो।
‘दिदी! दिदी! गुहार! गुहार!’ बाघ! बाघ! साइँली आमाको स्वरले जंगलको प्रत्येक रुखको पातलाई हल्लायो।
बाघ सिकारमा सफल हुनुको सट्टा आफैँ सिकार बनेको थियो, आफ्नै बल र शरीरको वजनका कारणले डोकोमा फसेको थियो। डोकोमा उसको आधा जति जीउ पसेकोले गर्दा ऊ तत्काल डोकोबाट निस्कन सकेन। डोको र बाघ दुवै एकै ठाउँमा घुम्दै घुम्दै, सुकेका पात र माटो उडाउँदै तलतिर झर्दै गए। बाघको गर्जन अब डरको चिच्याहटमा परिणत भइसकेको थियो, ऊ अलमलिएको थियो, उसलाई यो अप्रत्याशित जालबाट कसरी उम्कने भन्ने थाहा थिएन।
बिमलकी आमा जसले यो भयानक र अकल्पनीय दृश्य देखेकी थिइन्, हातमा हँसिया समाउँदै साइँली आमा भएतिर दौडिइन्। उनीहरूको दुवैको चिच्याहट, त्यो जंगलको सामान्य आवाजभन्दा धेरै गुणा चर्को थियो, जसले बाघलाई झनै अत्तालियो। बाघले आफ्नो मान, प्रतिष्ठा र सिकारको मौका गुमाएको महसुस गर्यो।
केही सेकेन्डको भीषण लडीबुडीपछि, बाघ डोकोबाट निस्कियो र आफ्नो अपमानजनक अवस्थाबाट क्रुद्ध हुँदै आमा र साइँली आमाबाट विपरीत दिशातिर जहाँ डोकोले पुर्याएको थियो, त्यतैबाट तीव्र गतिमा भाग्यो।
दुवै दिदी–बहिनी हातमा धारिलो हँसिया उचाल्दै बचाओ! बचाओ भन्दै जोडले चिच्याउँदै एकअर्कामा अँगालिए। उनीहरूको सास फुलेर मुखबाट निस्किरहेको थियो, शरीर डरले थरथराइरहेको थियो। आँखाबाट बगेका आँसुहरूलाई न्यानो आलिङ्गनले सान्त्वना दियो।
केही क्षणपछि, साइँली आमाले डोकोतिर देखाउँदै भनिन्, ‘दिदी, डोकोले मेरो ज्यान बचाइदियो नि! आज त यसैमा प्राण जाने थियो।’
बिमलकी आमाले गहिरो सास लिँदै सान्त्वना दिइन्, ‘डोको त एउटा माध्यम मात्र हो साइँली। वास्तविक कुरा त तिम्रो हिम्मत र हामी दुईको एकैचोटिको चिच्याहटले काम गर्यो। जीवनको वास्तविक पाठ यही हो, डरको सामना गर्दै अघि बढ्नुपर्छ र विपत्तिको बेला आफ्नो साथ भएको साधनको सही प्रयोग गर्नुपर्छ।’
उनीहरूले डोको उठाएर हेरे, बाघको नङ्ग्राको झाप्पुले बाँसका केही भागहरू भाँचिएका थिए। तर डोकोको बलियो बुनाइ र घाँसको भित्री सुरक्षाले गर्दा डोको भाँचिएको थिएन। यही डोकोले जीवन बचाएकोमा उनीहरूमा डर भए पनि ज्यान बचेकोमा भने खुसी थिए।
बाँकी घाँसलाई जसोतसो मुठो पारेर उनीहरू घरतिर हिँडे। दिनको मध्यान्ह भइसक्दा पनि उनीहरूको मनमा डरको बादल मडारिइरहेको थियो तर त्यहाँ एउटा नयाँ उज्यालो पनि थियो; साहसको उज्यालो, बुद्धिमत्ताको उज्यालो।
गाउँमा फर्केर उनीहरूले घटना सुनाउँदा सुरुमा कसैले विश्वासै गरेनन्। ‘बाघ डोकोमा पर्यो? यो त कस्तो कथा हो!’ तर जब उनीहरूले डोको देखाए र डरले फिक्का भएको उनीहरूको अनुहार देखे, गाउँलेहरू चकित भए।
बिमलकी आमा र साइँली आमाको साहसको कथा गाउँभर फैलियो। हरेक मान्छेले त्यही कुरा गर्थे— झारस्वाराको जंगल, साइँली आमाको डोको र डोकोमा परेको बाघको कथा। त्यो दिनदेखि, डोको केवल घाँस बोक्ने साधन रहेन, त्यो त ज्यान बचाउने साहस, बुद्धिमत्ता र परिश्रमको प्रतीक बन्यो।
साइँली आमाले त्यो डोकोलाई कहिल्यै प्रयोग गरिनन्। उनले त्यसलाई घरको भित्तामा झुन्ड्याएर राखिन्, जीवनको सबैभन्दा ठुलो संकटबाट बचाउने एक निशानीको रूपमा। त्यो घटनाले उनीहरूलाई सिकाएको थियो कि डोको केबल घाँस बोक्ने साधन मात्र होइन, संकटको बेला ज्यान बचाउने साधन पनि हो, रक्षा कवच हो। बाँसको डोको, जसले दैनिक जीविकाको भार बोक्थ्यो, अन्तिममा जीवनकै भार बोकेर उनीहरूलाई मृत्युको मुखबाट फिर्ता ल्यायो।
त्यो घटना केवल एक दुई जनालाई मात्र परेको थियो तर त्यसले धम्पुसका सम्पूर्ण गाउँलेहरूलाई सधैँ होसियार रहन र डरको सामना गर्न नयाँ पाठ सिकाएको थियो।
-1746009348.jpg)
