आजको डिजिटल युगमा मोबाइल, टिभी र कम्प्युटरको चम्किलो पर्दाहरूले विद्यार्थीहरूको ध्यान आकर्षित गर्ने होडमा छन्। यसको प्रतिकूल असर विद्यार्थीहरूको पढाइमा पर्नु स्वाभाविक नै हो। यस्तै समस्याबाट जुध्दै एक किशोरीको सफर उद्यम, सीप र सचेतनाको कथा हो।
राया श्रेष्ठ, १४ वर्षीय किशोरी। उनको अध्ययन कोठामा इतिहास किताब खोलेर बस्दा पनि उनको मन त्यहाँ थिएन। उनको विचारमा त्यो पुस्तकभन्दा उनको मोबाइल फोनमा भइरहेका सूचनाहरू, टिभीमा चलिरहेका कार्यक्रमहरू धेरै रोचक थिए।
‘पढाइ निकै नरमाइलो लाग्थ्यो,’ रायाले भनिन्, ‘मेरो लागि मोबाइल र टिभी नै सजिलो र मन पर्ने काम थिए। उनीहरूले मलाई तात्कालिक रमाइलो दिन्थे तर पछि गएर मलाई असफलताको भावनाले ढाक्थ्यो।’
रायाको दिनचर्या नियमित रूपमा मोबाइल र टिभीमा सीमित थियो। बिहान उठ्नासाथ उनी सामाजिक संजाल हेर्न थाल्थिन्, विद्यालयबाट फर्केपछि टिभी कार्यक्रमहरू हेर्ने र राति सुत्नु अघिसम्म मोबाइलमा लागिरहन्थिन्। उनको आमाबाबु चिन्तित थिए तर उनीहरूको सम्झाइले काम गर्दैनथ्यो। उनीहरूले रायालाई विभिन्न प्रकारले सम्झाउने प्रयास गर्थे तर उनको मन फर्कँदैनथ्यो। यसले गर्दा उनको पढाइमा ढिलाइ हुँदै गएको थियो र कक्षामा उनको प्रगतिमा असर पर्न थालेको थियो।
तर उनको जीवनमा परिवर्तनको सुरुवात भयो उनको डा. अलिया कपूरसँग भएको भेटबाट। डा. कपूर एक ज्योतिषविद् हुन्, जसले रायालाई आफ्नो टेलिस्कोपबाट ग्रह ताराहरू हेर्न लगाइन्।
‘मैले उनलाई शनि ग्रह देखाए,’ डा. कपूरले भनिन्, ‘त्यो कुनै इन्टरनेटको तस्बिर होइन, एक जीवन्त ग्रह हो। ज्ञान भनेको तपाईँको मस्तिष्कको लेन्स हो। जति सिक्नुहुन्छ, त्यति नै यो संसारलाई सजिलैसँग बुझ्न सक्नुहुन्छ।’
अलियाले रायालाई विज्ञानका रोचक कुराहरू सिकाउन थालिन्। उनले रायालाई ताराहरू, ग्रहहरू र ब्रह्माण्डका अन्य रहस्यहरूबारे बताइन्। यी कुराहरू सिक्दा रायालाई ठुलो आनन्द आयो र उनले पढाइप्रतिको रुचि बढाउन थालिन्। अलियाले रायालाई समय प्रबन्धनको महत्त्व पनि बुझाइन्।
यो अनुभवले रायाको सोचाइमा ठुलो परिवर्तन ल्यायो। उनले आफ्नो समयलाई व्यवस्थित गर्न सिकिन्। उनले ‘पोमोडोरो टेक्निक’ अपनाइन्; २५ मिनेट कडा मन लगाएर पढ्ने र ५ मिनेटको विश्राम लिने। यसले उनलाई मोबाइलबाट टाढा रहन र ध्यान केन्द्रित गर्न मद्दत गर्यो। उनले आफ्नो दिनचर्यामा पनि परिवर्तन गरिन्। बिहान उठेर केही समय ध्यान र व्यायाम गर्न थालिन्, जसले गर्दा उनको मन शान्त भयो र पढाइमा ध्यान दिन सजिलो भयो।
‘उहाँले मलाई समयलाई नियन्त्रण गर्न सिकाउनुभयो, समयले मलाई नियन्त्रण नगरोस् भनेर,’ रायाले साझा गरिन्, ‘मैले आफ्नो दिनचर्यामा परिवर्तन गरेँ। बिहान उठेर केही समय ध्यान र व्यायाम गर्न थालेँ। यसले मेरो मनलाई तरुनो बनाउन मद्दत गर्यो। स्कुलबाट फर्केपछि आराम गर्ने बित्तिकै पढाइमा लाग्ने बानी बसालेँ।’
केही हप्तामै रायामा ठुलो परिवर्तन देखियो। उनले आफ्नो विद्यालयको विज्ञान परियोजनामा राम्रो प्रदर्शन गरिन् र आफ्नो शिक्षकहरूको प्रशंसा पाइन्।
‘एक अनिच्छुक विद्यार्थीबाट उनी जिज्ञासु र सक्रिय सहभागी बनेकी छिन्। उनले आफ्नो परियोजनामा ग्रहहरूको गतिविधिहरूमा गहिराइले अध्ययन गरेकी थिइन् जुन उनको उमेरका विद्यार्थीहरूको लागि असाधारण हो,’ उनका एक शिक्षकले भने।
रायाको सफलताले उनको स्कुलमा अन्य विद्यार्थीहरूमा पनि असर पार्यो। उनका साथीहरूले पनि उनको बाटो अनुसरण गर्न थाले। उनले आफ्नो अनुभव बाँडेर अन्य विद्यार्थीहरूलाई पनि प्रेरित गरिन्। उनको यो सफलता देखेर उनको आमाबाबु पनि धेरै खुसी थिए। उनीहरूले रायालाई प्रोत्साहन दिँदै आउनुभयो र उनको हौसला अभिवृद्धि गर्नुभयो।
आज राया आफ्नो मोबाइल र टिभीको प्रयोग सीमित गर्छिन्। उनले सिकेकी छिन् कि डिजिटल उपकरणहरू खराब छैनन् तर तिनीहरूलाई सीमित मात्रामा प्रयोग गर्नु पर्छ।
‘पर्दाहरू खराब छैनन्,’ रायाले भनिन्, ‘तर तिनीहरूको पारमा पनि एउटा ठुलो संसार छ जसलाई हेर्न हामीले सिक्नु पर्छ। मैले आफैँले अनुभव गरेको छु कि जब हामी आफ्नो समयलाई सही तरिकाले व्यवस्थापन गर्छौँ, हामी पढाइ र मनोरञ्जन दुवैको लागि समय निकाल्न सक्छौँ।’
यो कथा केवल रायाको मात्र होइन, यो आजका हजारौँ विद्यार्थीहरूको पनि हो। सही मार्गदर्शन र आत्म-अनुशासनबाट उनीहरू पनि आफ्नो सम्भावनाको पूर्ण रूपमा विकास गर्न सक्छन्। रायाको सफरले देखाउँछ कि शिक्षा भनेको केवल पुस्तकी ज्ञान होइन, बरु आफूभित्रको जिज्ञासालाई जगाउने र यो संसारलाई बुझ्ने एउटा साधन हो।
आधुनिक शिक्षा प्रणालीले विद्यार्थीहरूलाई ज्ञानको सागरमा डुबाउने कोसिस गर्छ तर धेरैजसो विद्यार्थीहरू डिजिटल विश्वका चम्किला पर्दाहरूमा हराइरहेका छन्। रायाको कथा यही समस्याको समाधानमा एउटा सानो प्रयास हो। यसले देखाउँछ कि कसरी सानो परिवर्तनले ठुलो प्रभाव पार्न सक्छ। यदि हामी आफ्नो दिनचर्यामा सानो समय पनि व्यवस्थित गर्न सक्छौँ भने हामी आफ्नो लक्ष्यप्रति अगाडि बढ्न सक्छौँ।
अन्त्यमा, हामी सबैलाई रायाको कथाबाट एउटा सिकाइ लिनु पर्छ- ‘ज्ञान भनेको शक्ति हो तर यो शक्ति समय र अनुशासनको किलामा चल्छ।’
हामी सबैमा राया जस्तै सिक्ने क्षमता छ, आवश्यकता मात्र सही दिशा र मार्गदर्शनको हो। डिजिटल उपकरणहरूलाई हाम्रो शत्रु नमानेर हाम्रो सहयोगी बनाउनु नै सबैभन्दा राम्रो उपाय हो। हामीले आफ्नो समयलाई सही तरिकाले व्यवस्थापन गरेर आफ्नो लक्ष्यलाई प्राप्त गर्न सक्छौँ।
-1746009348.jpg)
