कर्णाली प्रदेशको राजधानी वीरेन्द्रनगर उपत्यकामा जनघनत्व बढेसँगै पानीको आवश्यकता पनि बढेको छ। वीरेन्द्रनगर उपत्यकामा अहिले कम्तीमा डेढ लाख जनसंख्या छ।
‘सुर्खेत उपत्यका खानेपानी उपभोक्ता संघ’का अनुसार यहाँ दैनिक ३२० लिटर प्रतिसेकेन्ड पानी आवश्यक पर्छ। हाल प्रति सेकेन्ड औसत १५३ लिटर पानी उपलब्ध छ।
उक्त संस्थाले २०५७ सालमा वीरेन्द्रनगरममा व्यवस्थित रूपमा पानी वितरण सुरू गरेको थियो।
संस्थाको स्थापनापछि त्यसबेला पानीको माग बढ्दै गएपछि २०६० सम्ममा झुपरा खोलाको पानी बेसिन ल्याउने योजना थालिएको थियो। २०६४ सालमा सलमा उपत्यका सुकेपछि झुपरा खोलोको पानी केही वर्षसम्म सहज भयो।
हालको माग पूरा नभएसम्म वीरेन्द्रनगर वरिपरि पानी ल्याउने कुनै स्रोत उपलब्ध छैन। विधिअनुसार भेरी नदीलाई उपत्यकाको सबैभन्दा उपयुक्त पानीको स्रोत मानिन्छ।
भेरी नदी (उकालो टानेर)को पानी उपत्यकामा ल्याउने विषयमा केही वर्षदेखि बहस चलिरहेको थियो। पछिल्लो समय कार्यान्वयनको प्रक्रिया अघि बढेको छ।
यो योजना कर्णालिमा पानीको लागि सबैभन्दा ठूलो हो र वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाको लागि 'ड्रिम परियोजना' को रूपमा छ।
२०७९ भदौ १६ गते योजना कार्यान्वयनका लागि नेपाल सरकार र वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाबीच सम्झौता भएको थियो। सोही अनुसार वीरेन्द्रनगरमा संघीय सरकारअन्तर्गत ‘खाद्य, पानी, क्षेत्रीय सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग योजना कार्यालय’ स्थापना गरिएको छ।
यस कार्यालयले ‘भेरी पम्प खानेपानी योजना’ लागू गर्नेछ। ‘खाद्य तथा खानेपानी क्षेत्र सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग योजना कार्यालय’ लाई ठेक्का दिइएको छ र तीन वर्षभित्र सम्पन्न गर्ने योजना छ।
‘भेरी पम्पिङ वाटर योजना’ को विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) स्वीकृत भई ठेक्का प्रक्रिया सुरू भइसकेको आयोजना सम्पन्न गर्न कम्तीमा पाँच अर्ब रूपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको छ।
विश्व बैंकको सहयोगमा आयोजनाको ७० प्रतिशत खर्च नेपाल सरकारले व्यहोर्ने छ। वीरेन्द्रनगर नगरपालिका र कर्णाली प्रदेश सरकारले संयुक्त रूपमा ३० प्रतिशत खर्च व्यहोर्ने छ।
‘जलक्षेत्र सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग योजना’ कार्यालय सुर्खेतका प्रमुख सञ्जीव झाका अनुसार भेरी पम्प खानेपानी आयोजनाको ठेक्का प्रक्रिया अघि बढेको छ।
उनले भने, ‘हामीले ठेक्का प्रक्रिया सुरू गरिसकेका छौं। मुल्यांकन भईरहेको छ। अब दुई महिनामा मूल्याङ्कन गर्न सकिन्छ। वैशाखमा ठेक्का सम्झौता गर्न सकिन्छ।
पहिलो चरणको योजना र सबै काम भइरहेका छन्। यति ठूलो आयोजनाको जिम्मेवारी लिएको कार्यालयमा जनशक्ति नहुँदा काममा ढिलाइ भएको उनले बताए।
‘हामीसँग जनशक्ति कम छ। वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाले दिनहुँजसो जनशक्ति दिन सकेको छैन,’ उनले भने, ‘विभागमा आउनु पर्ने इन्जिनियर पनि आएका छैनन्। संघीय जल इन्जिनियरहरूले आंशिक रूपमा काम पूरा गरेका छन्।
वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाकी मेयर मोहनमाया भण्डारीका अनुसार भेरी पम्पिङ आयोजना तोकिएको समयभित्रै सम्पन्न हुने बताए।
उनी भन्छिन्, ‘योजनामा ढिलासुस्ती छ। सबै प्रक्रिया पूरा भइसकेको छ। ठेक्कामा हस्ताक्षर भएपछि केही समयमै काम सम्पन्न हुनेछ।
वीरेन्द्रनगर उपत्यकामा आगामी ३० वर्षमा बढ्न सक्ने जनसङ्ख्यालाई ध्यानमा राखी वाटर पम्पिङ योजनालाई विस्तार गर्नुपर्छ। यसै आर्थिक वर्षमा निर्माण कार्य सुरू हुनेछ।
योजनाको पहिलो चरणमा भेरी नदीमा इन्टेक, खानेपानी प्रशोधन केन्द्र, प्रसारण लाइन, रिजर्भ ट्याङ्कीलगायतका संरचना निर्माण गरिनेछ।
मेयर भण्डारीका अनुसार योजनाको लागत निर्धारण भइसकेको छ। कर्णाली प्रदेश सरकार र नगरपालिकाले ‘म्युचुअल फण्ड’ निर्माण गरी क्रमशः बजेट विनियोजन गर्ने भएको छ। प्रदेश सरकारले आर्थिक वर्ष २०७९-८० मा सामुहिक कोषमा ५ करोड रूपैयाँ विनियोजन गरेको थियो। नगरपालिकाले योजनास्थलसम्म पहुँच सडक विस्तार र अन्य आधारभूत पूर्वाधार निर्माणका लागि ५० लाख रूपैयाँ विनियोजन गरेको थियो।
तीन वर्षभित्र आयोजना सम्पन्न गर्ने लक्ष्य ‘खाद्य, खानेपानी क्षेत्र सुशासन तथा पूर्वाधार सहयोग योजना कार्यालय’ सुर्खेतका प्रमुख झाकोले बताए।
उनी भन्छन्, ‘ठेक्का भएको तीन वर्षभित्र काम सम्पन्न गर्ने सहमति भएको छ। दिनरात काम गरे पनि समयमै योजना पूरा गर्छौं।
उनले योजना अवधिमा निर्माण कम्पनीसँग चरणबद्ध रूपमा संरचना निर्माण गरी विद्यमान प्रणालीबाट उपत्यकामा वितरण गर्ने सम्झौता गरिने बताए। वितरण प्रणालीको O&M (सञ्चालन र मर्मतसम्भार) लागत पनि समावेश गरिनेछ।
सुरूकोको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) मा केही परिमार्जन गर्दै भेरी पम्पिङ योजना स्वीकृत भएको छ।
झुपरा खोला भेरी नदीलाई दोभानबाट ५ सय ७४ मिटर पूर्व दिशाबाट भेरी नदीको किनारमा डाइभर्ट गरी नदीको सतहमा सात मिटर गहिरो दुईवटा पानी इन्टेक निर्माण गरिनेछ। यहाँ इन्टेक पम्पिङ मेसिन राखिनेछ।
इनटेक बोटमा तीन सय मिटर लामो पानीको ट्याङ्की रहनेछ। त्यहाँ ब्याट भ्यालीतर्फ चार सय मिटरको दुरीमा पानी प्रशोधन संरचना निर्माण गरिनेछ।
वीरेन्द्रनगर उपत्यकाको सात किलोमिटर लामो पाइपमा प्रशोधित पानी अमृतडाँडामा ल्याइनेछ। अमृतदण्डमा तेस्रो आरक्षित ट्याङ्की बन्नेछ। प्रशोधित पानीलाई टिनको ट्याङ्कीमा राखिनेछ।
अमृतडाँडाबाट वीरेन्द्रनगर उपत्यकाका सबै घरमा पानी पु¥याउने भएको छ। खानेपानीको संरचना र पाइपलाई यथास्थितिमा प्रयोगमा ल्याउनुपर्छ। अवरूद्ध वितरण प्रणालीको सट्टा वितरण संरचना निर्माण गरिनेछ।
पानी पम्पिङ र तौल वितरणको लागि पानी नियन्त्रण पनि विद्युतीय हुनेछ। एकै ठाउँमा तौल नियन्त्रण गर्न सकिने आधुनिक संरचना निर्माण गरिनेछ।
भेरी नदीको पानी वीरेन्द्रनगरसम्म लैजान दुई मेगावाट विद्युत् आवश्यक पर्ने अनुमान छ।
