भदौ २३ को आन्दोलनपछि सैनिक मुख्यालय (जंगी अड्डा) गएर प्रधान सेनापति अशोकराज सिग्देलसँग वार्ता गर्ने जेन–जी प्रतिनिधिमध्ये रक्षा बम एक हुन्।
त्यस दिन उनीहरू कसरी सैनिक मुख्यालय पुगे र प्रधान सेनापतिसँग के–के कुरा भयो भन्नेबारे हामीले रक्षासँग लामो कुराकानी गरेका छौं।
पहिलो दिनको प्रदर्शन क्रममा प्रहरीको गोली लागेर १९ जनाको ज्यान गएपछि नै आन्दोलन आह्वान गर्ने युवाहरू छरिन थालिसकेका थिए। कोही पक्राउ पर्ने डरले घर छाडेर आफन्तकहाँ लुक्न गएका थिए भने कोही सम्पर्कविहीन भएर बसेका थिए।
भोलिपल्ट भदौ २४ गते त झन् जेन–जी युवाहरूले कल्पनाधरि नगरेको आगजनी, तोडफोड र लुटपाटका घटना भए।
उनीहरूले आफू जहाँ जहाँ बसेको छ, त्यहीँबाट सार्वजनिक वक्तव्य निकालेर 'हिंसात्मक घटना नगर्न' आह्वान गरे। भइरहेका घटनामा जेन–जी युवाहरूको हात नरहेको प्रस्टीकरण पनि दिए।
त्यसबीच काठमाडौंमा कर्फ्यु आदेश जारी भइसकेको थियो। राति १० बजेदेखि सेना पनि परिचालन भयो।
सेना परिचालनपछि अबेर राति रक्षा बमका एक जना साथीलाई सैनिक मुख्यालयबाट फोन आयो।
'उहाँहरूले जेन–जी आन्दोलन आह्वान गर्ने तपाईंहरू पनि हो भनेर सोधे,' रक्षाले त्यो रातको घटना वर्णन गर्दै भनिन्, 'हामीले हो भनेपछि सैनिक मुख्यालयले भन्यो — त्यसो भए तपाईंहरू एक ठाउँमा भेला भएर बस्नुस्, प्रधान सेनापतिज्यूले आजै राति तपाईंहरूसँग भेटेर कुरा गर्नुहुन्छ।'
सैनिक मुख्यालयबाट यस्तो सन्देश आएपछि रक्षा बमसहित १० जना जेन–जी युवा कर्फ्युकै बीचमा लुकिछपी दरबारमार्ग पुगे।
भदौ २३ को प्रदर्शन आयोजना गर्नेमा जेन–जी युवाहरूका विभिन्न समूह सक्रिय थिए। सैनिक मुख्यालयबाट निम्तो आएपछि उनीहरूले आपसमा छलफल गरेर १० जना प्रतिनिधि छानेका थिए।
लगभग पौने ११ बजेतिर सेनाको एउटा गाडी उनीहरूलाई लिन दरबारमार्ग आइपुग्यो।
त्यही गाडी चढेर भद्रकालीस्थित सैनिक मुख्यालय पुग्दा रातको ११ बजिसकेको रक्षा बताउँछिन्।
'दिनभरिको आगजनी र तोडफोडले अब हामी कसरी अघि बढ्ने, अबको बाटो के होला भन्ने कुनै यकिन थिएन,' उनले भनिन्, 'हाम्रो मनमा अन्यौल थियो र देशको यस्तो अवस्थामा प्रधान सेनापतिबाट के कुरा आउला भन्ने खुल्दुली पनि भइरहेको थियो।'
जंगी अड्डा पुगेपछि त्यहाँका केही सैनिकले उनीहरूलाई प्रधान सेनापति सिग्देलको कार्यकक्ष बाहिरसम्म पुर्याए।
जीवनभर राजनीतिमा लागेका व्यक्ति पनि जंगी अड्डा र त्यसमाथि प्रधान सेनापतिको कार्यकक्षमा विरलै छिरेका हुन्छन्। कलेज पढ्दै गरेका जेन–जी युवाहरू त झन् त्यहाँसम्म पुग्ने कुरै भएन!
त्यही भएर प्रधान सेनापतिको कार्यकक्षसम्म पुग्दा रक्षा लगायत युवाहरूको मन बेचैन थियो।
'सेनाको हेडक्वार्टर त छिर्यौं, तर सेना परिचालन भइसकेको अवस्थामा अब के हुने हो केही थाहा थिएन। हामी त उनीहरूका लागि आन्दोलनकारी थियौं। त्यसैले ठाउँको ठाउँ नियन्त्रणमा पो लिने हुन् कि, हप्कीदप्की पो गर्लान् कि, अरू केही गर्ने पो हुन् कि भन्ने अनेक खालका शंका मनमा खेलिरहेका थिए,' रक्षाले भनिन्, 'मनमा हाँसो, खुसी केही पनि नभएजस्तो अवस्था थियो हाम्रो।'
उनीहरूलाई केही बेर प्रधान सेनापति सिग्देलको कार्यकक्ष बाहिर नै राखिएको थियो।
जसै सिग्देलको प्रवेश भयो, उनीहरूलाई भित्र लगियो।
भदौ २३ को प्रदर्शनका सहभागीहरूलाई माइतीघरमा सम्बोधन गर्दै रक्षा बम।
जेन–जी प्रतिनिधिहरूलाई देख्नेबित्तिकै सिग्देलले भने, 'जेन–जीहरू कस्ता रैछन् भनेर म सोचिरहेको थिएँ!'
लगत्तै रक्षाले सोधिन्, 'कस्ता रैछन् त सर?'
जबाफमा सिग्देलले भने, 'आफ्नै छोराछोरी जस्ता रैछन् नि!'
यस्तो अनौपचारिक कुराकानीले उनीहरूको मनको बोझ कम गर्न मद्दत गर्यो। त्यसपछि औपचारिक छलफल सुरू भयो।
'हामीले कुराकानीको सुरूआतमै स्पष्ट शब्दमा भन्यौं — हामी लोकतन्त्र चाहन्छौं र यही संविधानको रक्षा गर्दै अगाडि बढ्न चाहन्छौं,' रक्षाले भनिन्, 'हामीले प्रधान सेनापतिज्यूसँग राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलको अवस्था के छ, उहाँ कहाँ हुनुहुन्छ भनेर सोधिखोजी पनि गरेका थियौं।'
उनले अगाडि भनिन्, 'हाम्रो कुरामा प्रधान सेनापतिज्यू सकारात्मक देखिनुभयो। राष्ट्रपति पौडेलका सम्बन्धमा भने उहाँ सुरक्षित रहेको र गोप्य ठाउँमा राखेको जानकारी दिनुभयो।'
वार्तामा सहभागी केही जेन–जी युवाले राष्ट्रपति पौडेललाई भेटाउन कर पनि गरेका थिए।
एक जनाले जुरूक्क उठेर प्रधान सेनापतिलाई सोधे, 'तपाईंले 'कू' गर्न खोजेको त होइन?'
प्रधान सेनापति सिग्देलले जबाफ दिए, 'मैले 'कू' गर्न चाहेको भए पहिल्यै गरिसक्थेँ।'
उनले यो पनि भने, 'तीन दिनपछि आउनू, राष्ट्रपतिसँग भेटाउन सहजीकरण गर्छु।'
त्यसपछि एक जना प्रतिनिधिले प्रधान सेनापतिलाई भनेका थिए, 'अर्कोचोटि कुरा गर्न आउँदा तपाईंको छेउको कुर्सीमा राष्ट्रपतिलाई देख्न पाऊँ।'
रक्षाका अनुसार त्यो रात १ बजेसम्म प्रधान सेनापतिसँग छलफल भएको थियो।
'उहाँहरूले हाम्रो माग के–के हो ठोस रूपमा ल्याउनू भन्नुभयो। हामीले आफ्ना माग तयार गरिनसकेकाले तीन दिनको समय माग्यौं,' उनले भनिन्, 'हामीले तीन दिनपछि आउँदा राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेललाई नै आफ्ना मागहरू राख्छौं भन्यौं।'
तीन दिनको समय मागे पनि प्रधान सेनापतिले तीन जना प्रतिनिधिलाई भोलिपल्ट बिहानै मुख्यालय डाके।
त्यसैअनुरूप रक्षा बम, धिरज जोशी र युजन राजभण्डारी भदौ २५ गते बिहान १० बजेतिर फेरि सैनिक मुख्यालय पुगे।
उनीहरूले यसपालि कानुनी सल्लाहका लागि अधिवक्ता तथा हाल गृहमन्त्री रहेका ओमप्रकाश अर्याललाई पनि आफूसँगै लगेका थिए।
'सेनासँग राजनीतिक विषयमा ठोस कुरा गर्नुपर्छ भनेर हामीले संविधान र कानुन बुझेका एक जना व्यक्ति लैजाने निधो गरेका थियौं,' रक्षाले भनिन्, 'पहिले निर्मला कुर्मीको हत्यारालाई कारबाही माग गर्न र सडक व्यापारीमाथिको धरपकडविरूद्ध आन्दोलन गर्दा ओमप्रकाश अर्यालजीसँग भेट भएको थियो। त्यही हिसाबले हामीले उहाँलाई पनि आफूसँगै सैनिक मुख्यालय लग्यौं।'
दोस्रोचोटि मुख्यालय जाँदा पनि सेनाको गाडी लिन आएको उनले बताइन्।
प्रधान सेनापति सिग्देलले उनीहरूसँग भने, 'हामीले दुर्गा प्रसाईं र रास्वपा समूह पनि डाकेका छौं। उहाँहरू पनि स्टेकहोल्डर हो। तपाईंहरू छलफल गर्नुस्।'
भदौ २३ पछि बदलिएको राजनीतिक अवस्था, प्रमुख राजनीतिक दलका शीर्ष नेताहरू सबै सेनाको सुरक्षा घेरामा रहेको र राष्ट्रपति पौडेलको समेत अत्तोपत्तो नभएका बेला प्रधान सेनापतिले राजतन्त्र पक्षधर भनिएका दुर्गा प्रसाईंलाई सैनिक मुख्यालय डाक्नुले जेन–जी युवाहरू झस्किएका थिए।
त्यसमाथि प्रधान सेनापतिले नै दुर्गा प्रसाईंलाई 'स्टेकहोल्डर' भन्दै उनीसँग वार्ता गर्नू भनेपछि रक्षा बम लगायत युवाहरूको शंका झनै बढ्यो।
उनीहरू दुर्गा प्रसाईंसँग वार्ता गर्न अस्वीकार गर्दै त्यहाँबाट बाहिरिए।
'आन्दोलनको मर्मविपरीत जान खोजेको हो कि भन्ने लागेर हामीले सैनिक मुख्यालयबाट बाहिरिने निर्णय गर्यौं,' रक्षाले भनिन्, 'प्रधान सेनापतिज्यूले छलफल नगरी कसरी हुन्छ भनिरहनुभएको थियो, तर हामीले मानेनौं।'
'दुर्गा प्रसाईंसँग वार्ता गर्न तपाईंहरू किन मान्नुभएन त?'
हाम्रो यो प्रश्नमा रक्षाले भनिन्, 'किन वार्ता गर्ने? प्रधान सेनापतिज्यूले भनेजस्तो उहाँ स्टेकहोल्डर होइन। हाम्रो आन्दोलनसँग उहाँको कुनै लेनादेना छैन। सेनाले जबर्जस्ती उहाँलाई स्टेकहोल्डर बनाएर हाम्रो आन्दोलन हाइज्याक गर्न खोजेको हो कि वा देशको शासन व्यवस्था नै अन्तै मोड्न खोजेको हो कि भन्ने हामीलाई डर लाग्यो।'
त्यस दिन जंगी अड्डाबाट निस्कनेबित्तिकै रक्षाले भित्र भएका कुराकानी र दुर्गा प्रसाईंको प्रसंग सामाजिक सञ्जालमा सार्वजनिक गरिन्।
त्यसलगत्तै विभिन्न नागरिक समाजका सदस्य तथा नागरिक अगुवाहरूसँग छलफल थालेको उनले बताइन्।
'त्यो बिहान प्रधान सेनापतिसँग भेटेपछि हामीलाई त सेनाले 'कू' गरेर राजतन्त्र नै फर्काउन लाग्यो कि भन्ने डर भयो,' उनले भनिन्, 'त्यसैले हामीले अब ढिला गर्न हुँदैन भनेर नागरिक समाजका अगुवाहरूसँग कुराकानी गरेर पूर्वप्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्कीको नाम प्रधानमन्त्रीका रूपमा अघि सार्यौं।'
यसबीच जेन–जी युवाहरूले सामाजिक सञ्जाल 'डिस्कर्ड' मा चलाएको छलफलमा पनि विभिन्न व्यक्तिको नाम अन्तरिम सरकार प्रमुखका रूपमा प्रस्ताव गरियो। करिब १० हजार युवा सहभागी उक्त छलफलले सुशीला कार्कीकै नाम छनौट गर्यो।
जेन–जी युवाहरूको छनौटमा परेकी कार्की प्रधानमन्त्री नियुक्त भएर सात जना मन्त्री नियुक्त गरिसकेकी छन्। कतिपयले जेन–जी आन्दोलनको बलमा बनेको सरकारमा युवा मन्त्री कोही नपरेको भनेर आलोचना गरिरहेका छन्।
रक्षा भने मन्त्रीमण्डल गठनको जिम्मा प्रधानमन्त्री कार्कीलाई दिएको र उनले नै योग्य व्यक्ति छानेर मन्त्री नियुक्त गरेको बताउँछिन्।
जेन–जी युवाहरू अब कसरी अघि बढ्छन् त?
हाम्रो यो प्रश्नको जबाफमा रक्षाले भनिन्, 'अबको रोडम्याप कस्तो हुन्छ भन्ने तय भइसकेको छैन। युवा साथीहरू भित्र भित्र संगठित भइरहनुभएको छ। हाम्रो पहिलो प्राथमिकता नै अन्तरिम सरकारको मन्त्रिपरिषद गठन पूरा होस् भन्ने छ। त्यसपछि अगाडिको यात्रा कसरी तय गर्ने भनेर छलफल गर्छौं।'
उनले अगाडि भनिन्, 'अबको वैकल्पिक बाटो भनेकै युवा पुस्ता हो। युवाहरू स्वस्फुर्त अगाडि आउनुपर्छ भन्ने आन्दोलनले तय गरेको छ।'
कैलालीकी २५ वर्षीया रक्षा बमले त्रिभुवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय क्याम्पस कीर्तिपुरमा 'जेन्डर स्टडिज' मा स्नातकोत्तर पढेकी छन्।
उनी सामाजिक अभियन्ताका रूपमा सक्रिय हुन थालेको धेरै भइसक्यो। कोभिड महामारी बेला खोप खरिदमा भ्रष्टाचार भएको भन्दै उनी 'इनफ इज इनफ' आन्दोलनमा सहभागी भएकी थिइन्। त्यति बेला उनी कैलालीमै थिइन् र त्यहीँबाट प्रदर्शन गरेकी थिइन्।
सरकारका गतिविधिमाथि निगरानी गर्दै आएकी रक्षा आफू निरन्तर 'वाच डग' कै भूमिकामा रहने बताउँछिन्।
'हामी पहिले पनि 'वाच डग' थियौं, यो सरकारका लागि पनि 'वाच डग' हौं। हामी निरन्तर खबरदारी गरिरहन्छौं,' उनले भनिन्, 'हाम्रो उद्देश्य भनेको केपी ओली सरकारको राजीनामा र संसद विघटन मात्र होइन, भ्रष्टाचार नियन्त्रण र छानबिन पनि हो।'
सरकारले आइतबार मात्रै पूर्वन्यायाधीश गौरीबहादुर कार्कीको नेतृत्वमा भदौ २३ र २४ को घटना जाँचबुझ गर्न उच्चस्तरीय आयोग गठन गरेकोमा रक्षाले सकारात्मक प्रतिक्रिया जनाएकी छन्।
भदौ २३ गते प्रदर्शनकारीहरूमाथि भएको हिंसा र २४ गतेको आगजनी, तोडफोड र विध्वंश, यी दुवै घटनाको निष्पक्ष छानबिन गरी दोषीलाई कारबाहीमा ल्याउनुपर्ने उनले बताइन्।
***
-1746009348.jpg)
