विश्व उच्च रक्तचाप दिवस २०२५:
हरेक वर्ष १७ मेका दिन विश्व उच्च रक्तचाप दिवस मनाइन्छ। यो दिवसको मुख्य उद्देश्य उच्च रक्तचाप सम्बन्धी जनचेतना फैलाउनु हो — यसको जोखिम, लक्षण, रोकथाम र उपचारका बारेमा सर्वसाधारणमा जानकारी पुर्याउने लक्ष्यका साथ यो दिवस मनाइन्छ।
यो एक अन्तर्राष्ट्रिय स्वास्थ्य सचेतना दिवस हो जुन विश्व उच्च रक्तचाप संघद्वारा सन् २००५ देखि मनाउन थालिएको हो। सुरूमा सन् २००५ मा १४ मेका दिन पहिलो पटक मनाइए पनि, सन् २००६ देखि यो दिवस १७ मेमा स्थायी रूपमा मनाउन थालिएको हो।
उच्च रक्तचाप एक 'साइलेन्ट किलर'
उच्च रक्तचाप (हाइपरटेन्सन) लाई 'साइलेन्ट किलर' अर्थात् ‘मौन हत्यारा’ पनि भनिन्छ, किनभने यो रोग धेरैजसो अवस्थामा कुनै लक्षण नदेखाई शरीरलाई गम्भीर क्षति पुर्याइरहेको हुन्छ। लगातार उच्च रक्तचापका कारण मुटुको दौड, मस्तिष्कघात, मिर्गौलामा समस्या जस्ता प्राणघातक समस्याहरू आउन सक्छन्।
धमनीहरूमा रगतको दबाब निरन्तर रूपमा धेरै उच्च रहनु नै उच्च रक्तचाप हो। यस्ता अवस्थामा रगतको प्रवाहले रक्तनलीहरूमा अतिरिक्त दबाब सिर्जना गर्छ जसले गर्दा शरीरका महत्वपूर्ण अंगहरूमा असर पर्छ।
उच्च रक्तचापका सामान्य लक्षणहरू
यद्यपि धेरैपटक उच्च रक्तचाप कुनै लक्षणविहीन हुन्छ, केही अवस्थामा निम्नलिखित लक्षण देखिन सक्छन्:
टाउको दुख्ने
चक्कर लाग्ने
दृष्टि धमिलो हुनु
नाकबाट रगत आउनु
थकान वा सास फेर्न गाह्रो हुनु
ध्यान दिनुपर्ने कुरास्
थुप्रै अवस्थामा यस्ता लक्षणहरू देखिँदैनन्, त्यसैले नियमित रक्तचाप परीक्षण गर्नु नै सबैभन्दा सुरक्षित उपाय हो।
जीवनशैली सुधारमार्फत् हाइपरटेन्सन नियन्त्रण
हाइपरटेन्सनको नियन्त्रणका लागि स्वस्थ जीवनशैली अति आवश्यक हुन्छ। तलका उपायहरू अवलम्बन गरेर हामी यो रोगबाट बच्न सक्छौं।
१. स्वस्थ आहार सेवन गर्नुहोस्
फलफूल, हरियो सागसब्जी खाद्यपदार्थहरू खानुहोस्।
नुनको मात्रा घटाउनुहोस्।
बोसोयुक्त र मसलेदार खानाबाट टाढा बस्नुहोस्।
२. नियमित व्यायाम गर्नुहोस्
दैनिक ३० मिनेट शारीरिक क्रियाकलाप जस्तै पैदल हिँड्ने, साइकल चलाउने वा योग अभ्यास गर्नु स्वास्थ्यका लागि लाभदायक हुन्छ।
३. तनाव नियन्त्रण गर्नुहोस्
मानसिक तनाव कम गर्न ध्यान, ध्यान केन्द्रित गर्ने अभ्यास वा रमाइलो काममा संलग्न हुनु लाभदायक हुन्छ।
४. धूमपान र मदिरा सेवन नगर्नुहोस्
यी पदार्थहरूले रक्तचाप बढाउने तथा मुटुमा नकारात्मक असर पार्ने भएकाले यीबाट पूर्ण रूपमा टाढा रहनु आवश्यक छ।
५. नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुहोस्
विशेषतः ३० वर्षभन्दा माथिका व्यक्तिहरूले हरेक ३–६ महिनामा रक्तचापको जाँच गराउनु उपयुक्त हुन्छ।
नेपालको सन्दर्भमा चुनौतीहरू
नेपालमा अहिले पनि ग्रामीण तथा अर्धशहरी क्षेत्रमा उच्च रक्तचापसम्बन्धी जानकारीको अभाव छ। धेरैजसो मानिसले उच्च रक्तचापलाई गम्भीर रूपमा लिँदैनन्। नियमित परीक्षणको प्रवृत्ति कम छ, जसका कारण रोगको पहिचान ढिलो हुन्छ।
स्वास्थ्य संस्थाहरू, सरकार तथा गैरसरकारी संस्थाहरूको समन्वयमा नियमित रूपमा स्वास्थ्य शिविर, जनचेतनामूलक कार्यक्रम तथा निःशुल्क जाँचका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर मात्र दीर्घकालीन प्रभाव देखाउन सकिन्छ।
विश्व उच्च रक्तचाप दिवस २०२५ केवल एक दिनको कार्यक्रम मात्र होइन, यो एउटा सन्देश हो — स्वास्थ्यको सुरक्षाका लागि, सशक्त जीवनको लागि। रक्तचाप मापन, नियन्त्रण र स्वस्थ जीवनशैली अपनाएर हामी यो ‘साइलेन्ट किलर’ विरूद्ध विजय प्राप्त गर्न सक्छौं।
'आफ्नो रक्तचाप सहीसँग जाँच्नुहोस्, नियन्त्रणमा राख्नुहोस् र दीर्घजीवी बनौं।'
अन्ततः स्वास्थ्य नै सम्पत्ति हो, त्यसैले समयमै सचेत हुनु बुद्धिमानी हो।
(लेखक बी.पी. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका बालरोग विशेषज्ञ हुन्।)
