शरीरका अंगहरूको अवस्था अनि उनीहरूले कसरी काम गरिरहेका छन् भन्ने हेर्नको लागि पेट स्क्यान गर्न सकिन्छ। तर यो अभ्यासमा आएको छैन। सामान्यत, क्यान्सर र क्यान्सर बाहेकका जुनसुकै रोग पत्ता लगाउन पनि पेट स्क्यान गर्न सकिन्छ। यद्यपि यसको धेरै प्रयोग क्यान्सर कुन स्टेजमा छ भनेर पत्ता लगाउनको लागि गरिन्छ। उपचारको तरिका मिल्यो कि मिलेन, अनि उपचार कति प्रभावकारी भइरहेको छ भनेर थाहा पाउन समेत पेट स्क्यानको प्रयोग गरिन्छ।
सामान्यत पेट स्क्यान गर्दा पूरै शरीरको गरिने भएकाले हामीले यसलाई 'होलबडी पेट स्क्यान' पनि भन्छौं।
शरीरका पूरै अंगको नभएर मुटुको मात्र, मस्तिष्कको मात्र पनि परीक्षण गर्न सकिन्छ।
क्यान्सरको उपचारमा धेरै प्रयोग गरिने भएकाले यसलाई क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने एउटा उपकरण भनेर समेत बुझिन्छ।
आम मानिसले बुझ्दा यो पेटको परीक्षणका लागि मात्र प्रयोग हुने हो कि भनेर समेत बुझ्छन्। तर यो खुट्टादेखि टाउकोसम्म जुनसुकै अंगको परीक्षण गर्न मिल्ने प्रविधि हो।
न्युक्लिएर मेडिसिन विधामा एउटा भिन्न प्रकृतिको परीक्षण गरिन्छ। यो प्रविधिले शरीरका अंगको आकार प्रकारभन्दा पनि यसको अवस्थाबारे थाहा पाउन सहज गराउँछ।
हामीले यसलाई घरको उदाहरण दिएर पनि बुझ्न सकिन्छ। जस्तो: घरभित्र सर्ट सर्किट भएर आगो लागेको घटनालाई बाहिर बसेर हेर्दा कति बेला थाहा पाइन्छ भन्दा जतिबेला जलेर धुवाँ आउन थाल्छ अथवा आगोको मुस्लो बाहिर देखिन थाल्छ। त्यतिबेला थाहा पाइन्छ। तर पेट स्क्यानले भने सर्ट सर्किट हुन लागेको अवस्थामै पत्ता लगाउन सक्छ। अर्थात् कुनै समस्या आउँदैछ भनेर यसले पत्ता लगाउन सक्छ।
यसको लागि रेडियो–आइसोटोप भन्ने औषधि प्रयोग गरिन्छ। शरीरको जुन अंगमा चाहिने हो। रगतको माध्यमबाट त्यहाँ पुगेर हामीलाई जानकारी दिन्छ। शरीरको अंगको काम बिग्रिएको छ भने जति बेला बिग्रिएको छ त्यति नै बेला पत्ता लगाउन सक्छौं। त्यसैले यसको ठूलो फाइदा भनेको क्यान्सर जस्ता घातक रोगको पनि छिटो पत्ता लगाउन सकिन्छ।
फिजिसियनलाई जति बेला जरूरी छ जस्तो लाग्छ, त्यति बेला पेट स्क्यान गरिन्छ। त्यो आवश्यकता कति बेला हुन्छ भने जति बेला क्यान्सरको शंका लाग्छ। क्यान्सरको शंका लागेपछि त्यो रोग कति फैलिएको छ, कुन ठाउँमा पुगेको छ भनेर अनुमान लगाउन सकियो। क्यान्सरको उपचार भइरहेको बिरामीलई पहिलाको उपचारले कति फाइदा गरेको छ, कति छैन भनेर समेत पत्ता लगाउन सकिन्छ। उपचारको लागि अरू प्रक्रियामा जानुपर्छ कि पर्दैन लगायत समेत थाहा पाउन सकिन्छ।
पेट स्क्यान गर्दा अंगको आकार कत्रो छ अनि त्यहाँभित्र ट्युमर छ भने त्यसको आकार कत्रो छ भनेर समेत पत्ता लगाउन सकिन्छ।
संसारमा यसको प्रयोग हुन लागेको दशकौं भइसक्यो। नेपालमा निजी क्षेत्रबाट तीन वटा छन्। काठमाडौंमा दुई र पूर्वमा एउटा पेट स्क्यान मेसिन छ। तर सरकारी तवरबाट भने ल्याइएको छैन।
सन् २०११/०१२ देखि नै पेट स्क्यान मेसिन ल्याउने योजना सुरू भएको हो। विभिन्न कारणले सरकारले ल्याउन सकेको छैन। अब पनि कुनै बहाना बनाएर ढिलो गर्न हुँदैन।
अहिले एउटा पेट स्क्यान गर्न छिमेकी मुलुक जानुपर्ने बाध्यता छ। देशभित्रै उपचार पाउने बनाउन पनि यो मेसिन जरूरी छ।
प्राइभेट अस्पतालले मेसिन ल्याएको भए पनि यसका लागि चाहिने अत्यावश्यक औषधि नेपालमा उत्पादन हुँदैन। जसले गर्दा पेट स्क्यान महंगो पनि छ भने मन लागेको बेलामा परीक्षण गर्न पनि कठिन छ। किनकि यसका लागि जरूरी पर्ने औषधिको आयु छोटो हुन्छ। कुनै औषधिको त २ घण्टा पनि हुँदैन।
सरकारले १५/२० करोडको मेसिन किन्ने अनि औषधि उत्पादन गर्ने हो भने मात्र सहज हुन्छ। सरकारले चाहेको खण्डमा मेसिन किन्न र औषधि उत्पादन गर्न दुवै सम्भव छ। सरकारी तवरबाट औषधि उत्पादन भएमा पेट स्क्यान मेसिन ल्याउने प्राइभेट संस्थाहरू अझै बढ्छन्। जसले गर्दा उपचार सस्तो र गुणस्तरीय हुन जान्छ। सरकारी तवरबाट निःशुल्क गरे पनि असम्भव हुँदैन।
क्यान्सरको उपचारको क्रममा एउटा बिरामालाई औषतमा ३/४ पटक पेट स्क्यान गर्नुपर्छ। यसले पनि यसको आवश्यकता कति छ भनेर थाहा हुन्छ। तर अहिले धेरै बिरामी भारत लगायतका देशहरूमा जानु परेको छ।
यो मेसिन नहुँदा हामीलाई धेरै प्रश्न आउँछ। विदेशमा भएका स्क्यान यहाँ हेर्न समेत अप्ठ्यारो छ। अर्को आफ्नो विज्ञताको काम गर्न पाइएन भने झन् समस्या हुन्छ। अनि बिरामीलाई सबभन्दा ठूलो असर पर्ने नै भयो। यस्तो हुँदा कति बिरामी भारतमै उपचार गर्न बाध्य हुन्छन्।
(न्युक्लिएर मेडिसिन विशेषज्ञ डा.मधु न्यौपाने बीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पताल भरतपुरमा कार्यरत छन्।)
-1746009348.jpg)
